Patrimonio cultural de Vigo

Muíños

Muíño de Soloeido de Abaixo (Zamáns)

Arquivado en: Muíños,Zamáns — Xosé Couñago

Localización

(Ver en Google Maps)

Este é o quinto muíño que pecha o conxunto etnográfico restaurado de Zamáns. Está situado no fondal dun prado, a continuación dos catro anteriores, por onde discorre o río Vilaza pouco antes de embocar as súas augas no encoro de Zamáns.

Para chegar a este lugar podedes dirixirvos ao campo da feira da parroquia, ao lado da igrexa de Zamáns, e descender pola estrada de Vilaverde. A menos dun quilómetro veredes o río. Baixades pola súa beira e estaredes nun prado recuperado con plantación de acivros e o primeiro dos muíños.

Seguindo o curso descendente do río están os cinco muíños formando un conxunto etnográfico de especial beleza, tanto pola contorna en que se atopan coma pola fermosa restauración a que foron sometidos por parte da Comunidade de Montes de Zamáns.

Forma parte da Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo, que podedes descargar no voso navegador GPS.

Descrición

Situación: Este quinto muíño, en orde descendente pola beira do río de Vilaza, está situado na marxe dereita da corrente, moi próximo á auga e rodeado de amieiros e salgueiros.

Tipoloxía: é un muíño de cubo cunha soa mó.

Levada: a levada consérvase en bo estado e provén directamente do cuarto muíño deste conxunto; de feito a auga vai dun muíño ao outro durante todo o percorrido. Nestes últimos metros álzase sobre a pendente do terreo reforzada por sólidos soportes laterais de cachotaría rematados en sólidos perpiaños na zona do cubo. A construción do muíño na parte inferior da pendente do terreo propicia a caída da auga a través do cubo para proporcionar a forza necesaria ao rodicio.

Edificación: o muíño é de reducido tamaño, coas paredes en cachotaría e o tellado dunha auga.

Presenta unha porta na mesma fachada ca o cubo e ningunha outra entrada de luz. A porta está formada por dúas xambas laterais, con cadanseu perpiaño encima para proporcionar maior altura ao van, sobre o que se dispón un lintel.

Entre a porta e o cubo hai unha lousa sobresaínte encastada na parede que servía de pouso para as cargas.

Diante da porta de entrada desenvólvese un pequeno recinto coutado por un valo de cachotaría que salva o desnivel do terreo.

O tellado foi restaurado na súa totalidade recuperando tamén todo o beirado pétreo.

Interior: podemos identificar aínda dous espazos: o da moenda e o da estancia das persoas. No espazo da moenda hai unha mó completa coas dúas pedras de moer. Tamén podemos identificar un pequeno fornelo.

Estado de conservación

Na seguinte imaxe podemos apreciar como se encontraba antes da restauración. Na galería de imaxes que acompaña este artigo podemos ver unha relación máis completa do antes e o despois deste muíño.

A estrutura pétrea foi restaurada na súa totalidade.

As paredes foron consolidadas e reforzadas e as pedras limpadas, coa restitución do tellado e as lousas que bordean o teitume formando a sobrepena.

A intervención realizada, respectando cada pedra orixinal do muíño, transformou completamente a súa fasquía dun xeito coidado e positivo ata o punto de que sería difícil recoñecer que se trata do mesmo muíño á vista destas dúas imaxes.

Valoración final

A posta en valor deste importante conxunto etnográfico levou consigo unha intervención de limpeza e recuperación de cada un dos muíños que hai neste recanto tan especial de Zamáns.

A restauración destes muíños devolveulles unha gran beleza que nos fala por si mesma a través da conexión da identidade cultural que nos une coa terra e as nosas raiceiras.

O que fica agora é a súa divulgación social adecuada, de xeito que a poboación viguesa se achegue a coñecer as nosas parroquias periféricas e descubran estes recantos patrimoniais tan descoñecidos para a maioría de nós.

Polos arredores deste conxunto etnográfico podemos continuar un sendeiro marcado que nos conduce ata o encoro de Zamáns, bordeando as súas ribeiras ata chegarmos ata outro dos conxuntos etnográficos de maior relevancia en Vigo: os denominados Muíños de Maquía, situados ao pé da parede do encoro, pertencentes xa á parroquia de Valadares.

O regreso está marcado tamén percorrendo un antigo camiño real ata o punto de partida inicial nos muíños de zamáns.

Máis información

Galería de imaxes

Asociación Veciñal de Zamáns, Muíños de Zamáns

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño, podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.

Tamén podedes descargar a Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Muíño de Soloeido do Quenllo (Zamáns)

Arquivado en: Muíños,Zamáns — Xosé Couñago

Localización

(Ver en Google Maps)

Este muíño forma parte dun conxunto de cinco construcións que están situadas á beira do río de Vilaza, na parroquia de Zamáns e ocupa o terceiro lugar desta agrupación etnográfica.

Para chegar a este lugar podedes dirixirvos ao campo da feira da parroquia, ao lado da igrexa de Zamáns, e descender pola estrada de Vilaverde. A menos dun quilómetro veredes o río. Baixades pola súa beira e estaredes nun prado recuperado con plantación de acivros e o primeiro dos muíños.

Seguindo o curso descendente do río están os cinco muíños formando un conxunto etnográfico de especial beleza, tanto pola contorna que se atopan coma pola fermosa restauración a que foron sometidos por parte da Comunidade de Montes de Zamáns.

Forma parte da Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo, que podedes descargar no voso navegador GPS.

Descrición

Situación: Este terceiro muíño, en orde descendente pola beira do río de Vilaza, está situado na marxe dereita da corrente, moi próximo á auga e rodeado de amieiros e salgueiros.

Tipoloxía: é un muíño de cubo cunha soa mó. Este cubo non ten a forma cadrada ou circular característica da maioría deles, senón que ten forma alongada, realizada a partir da forte caída que se lle dá á canle da levada na súa chegada ao muíño.

Levada: a levada consérvase en bo estado e provén directamente do segundo muíño deste conxunto; de feito a auga vai dun muíño ao outro durante todo o percorrido. Nestes últimos metros álzase sobre a pendente do terreo reforzada por sólidos soportes laterais de cachotaría. A construción do muíño na parte inferior da pendente do terreo propicia a caída da auga a través do cubo para proporcionar a forza necesaria ao rodicio.

Edificación: o muíño é de reducido tamaño, coas paredes en cachotaría e o tellado dunha auga.

Presenta unha porta e ningunha outra entrada de luz. A porta está formada por dúas xambas laterais, con cadanseu perpiaño encima para proporcionar maior altura ao van, sobre o que se dispón un lintel.

Ten tamén soleira de entrada e as xambas están traballadas para permitir o encaste da porta.

O tellado foi restaurado na súa totalidade recuperando tamén todo o beirado pétreo.

Interior: podemos identificar aínda dous espazos: o da moenda e o da estancia das persoas. No espazo da moenda hai unha mó á que lle falta a pedra superior. Tamén podemos identificar un pousadouro asociado a un pequeno fornelo.

Estado de conservación

Na seguinte imaxe podemos apreciar como se encontraba antes da restauración. Na galería de imaxes que acompaña este artigo podemos ver unha relación máis completa do antes e o despois deste muíño.

A estrutura pétrea foi restaurada na súa totalidade.

As paredes foron consolidadas e reforzadas e as pedras limpadas, coa restitución do tellado e as lousas que bordean o teitume formando a sobrepena.

A intervención realizada, respectando cada pedra orixinal do muíño, transformou completamente a súa fasquía dun xeito coidado e positivo ata o punto de que sería difícil recoñecer que se trata do mesmo muíño á vista destas dúas imaxes.

Valoración final

A posta en valor deste importante conxunto etnográfico levou consigo unha intervención de limpeza e recuperación de cada un dos muíños que hai neste recanto tan especial de Zamáns.

A restauración destes muíños devolveulles unha gran beleza que nos fala por si mesma a través da conexión da identidade cultural que nos une coa terra e as nosas raiceiras.

Máis información

Podedes acceder á galería fotográfica deste muíño.

Asociación Veciñal de Zamáns, Muíños de Zamáns

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño, podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.

Tamén podedes descargar a Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Muíño Novo (Zamáns)

Arquivado en: Muíños,Zamáns — Xosé Couñago

Localización

(Ver en Google Maps)

Zamáns é unha das poucas parroquias de Vigo que aínda conta co privilexio de gozar de catalogacións puramente de hábitat rural. Iso non vai en detrimento de configurarse en modelos habitacionais que contan coas máis actuais prestacións de comunicacións e comodidades: vivir coas vantaxes do rural tan preto das vantaxes dunha zona urbana.

A uns escasos centos de metros do centro parroquial de Zamáns está o encoro que subministra auga a Vigo no que podemos gozar dun paseo sorprendente polas súas marxes, contemplando unha gran variedade de fauna e flora de ribeira, ao longo dun paseo deleitador para a tranquilidade.

No descenso do río de Vilaza cara ao encoro, polas dúas beiras, agrúpanse unha serie de muíños recuperados mercé a intervención e empeño da Asociación Veciñal e a Comunidade de Montes.

Chegar ata este lugar de privilexiada etnografía é moi doado; abonda con dirixirse ata o centro parroquial, no campo da feira, e descender pola estrada de Vilaverde. Ao que cheguedes á altura do río, baixades pola súa beira abaixo e alí atopades un gran pradal con cinco muíños bordeando o río.

Forma parte da Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo, que podedes descargar no voso navegador GPS.

Descrición

Imos desenvolver agora a descrición do segundo dos muíños que se atopan nestes conxunto en orde descendente da corrente.

Situación: logo de pasar o primeiro muíño, xa completamente restaurado, uns cincuenta metros máis abaixo atopamos estas segunda construción. Rodeado de salgueiros e amieiros, á beira do río, érguese na súa marxe dereita.

Tipoloxía: o primeiro elemento que chama a nosa atención para a súa clasificación é o gran cubo que dá paso á auga da canle da levada cara ao interior do inferno onde se atopan as pas do rodicio.

O cubo é de forma cadrada, con entrada bastante ampla e en forma cónica na parte máis baixa, onde está a “billa” do cubo.

Levada: a levada pode observarse dende a saída do Muíño do Bento a través do prado. Nunha parte do treito aínda pode apreciarse un pequeno pontillón sobre ela para atravesala, o que fai aínda máis atractivo o percorrido ata o noso achegamento ao muíño.

Nos derradeiros metros, no encontro co muíño, esta levada sobresae do terreo mediante unha sólida construción de cachotaría. Esta parte tivo unha adecuada intervención para evitar o seu pronunciado deterioro, xa que conserva a estrutura na súa totalidade, reforzada exteriormente por un bo muro de cachotes.

Edificación: o muíño ten forma rectangular, con muros combinados de cachotaría e perpiaño.

Presenta unha soa porta de xambas de gran dimensión cara ao interior abarcando a profundidade do muro, con rebaixes para o encaixamento de distintas partes da porta. Sobre as xambas van dispostos dous perpiaños, encol dos que vai apoiado o lintel que cobre todo o van.

Noutra das paredes, sobre o inferno, vai un pequeno fachinelo vertical que leva a súa luz ao lugar en que está a mó e a zona do tremiñado. Podemos apreciar que este fachinelo está situado no lugar máis inaccesíbel do muíño.

A carón do cubo hai dous pousadoiros de forma redondeada encastado no muro a carón dun dos cantos da parede.

O teitume é a unha auga, cara ao río. Está completamente restaurado, e conserva as lousas que van en derredor da parte superior das paredes.

Interior: presenta unha mó, con todas as súas pedras, cun anaco do pau do eixo no ollal.

As paredes foron totalmente restauradas e consolidadas, ben encintadas e limpadas.

Estado de conservación

O estado actual indícanos que comeza a haber intervencións enfocadas cara á recuperación e posta en valor destas construcións etnográficas que sobrancean nas beiras dos nosos ríos; cando menos co intento de evidenciar a súa existencia e características principais.

A súa conservación no estado actual implicou unha intervención que pasou pola limpeza da maleza que aínda recobre algunhas partes, coma a canle da auga, e o tratamento do impacto que algunhas das árbores tiñan sobre a conservación das pedras da edificación.

Valoración final

A recuperación do noso patrimonio etnográfico depende de varios factores. O máis importante é a vontade da súa conservación; unha vontade na que estamos todos implicados, dende as administracións ata as entidades locais e a propia veciñanza.

Unha intervención que non resulta tan custosa en comparación co resultado obtido de cara ás persoas que se acheguen a visitar este conxunto etnográfico muíños situados nunha paraxe de singular beleza paisaxística sobre o encoro de Zamáns.

Na galería fotográfica que se acompaña pódese ver o antes e o despois da restauración desta peza senlleira da nosa cultura tradicional.

Máis información

Podedes acceder á galería fotográfica deste muíño.

Asociación Veciñal de Zamáns, Muíños de Zamáns

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño, podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.

Tamén podedes descargar a Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Muíño de Soloeido de Arriba (Zamáns)

Arquivado en: Muíños,Zamáns — Xosé Couñago

Localización

(Ver en Google Maps)

Descendendo polo río Vilaza, dentro do conxunto de cinco muíños que atopamos nesta contorna de especial beleza, ocupa o cuarto lugar. Está situado a escasos dous metros da corrente e vémolo no seu estado rehabilitado actual arrodeado das características árbores de ribeira: amieiros e salgueiros.

Forma parte da Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo, que podedes descargar no voso navegador GPS.

Descrición

Tipoloxía: coma o resto do conxunto, trátase dun típico muíño de cubo. O tamaño deste cubo é considerábel e conservado na súa totalidade.

Levada: a levada que podemos ver na actualidade remata os seus últimos metros en pedra, elevada sobre o desnivel do terro, ata chegar ao empate co cubo.

Edificación: o edificio ten unha gran superficie, con ampla fachada. A altura da paredes, adaptándose ao desnivel do terreo, dende a entrada principal, na parte elevada, ata unha maior altura de paredes sobre a saída do inferno.

Está construído combinando perpiaños irregulares e cachotes de diversos tamaños.

Presenta unha porta de baixa altura e considerábel profundidade, de acordo co grosor dos muros. Está construída con perpiaños (catro nas xambas e un no lintel).

O lintel presenta unha inscrición que pode facer referencia á data da súa construción: “ANO DE 1842.

Na parte posterior do edificio podemos ver dous fachinelos pequenos, verticais, para dar entrada de luz aos dous espazos interiores de moenda e de estancia.

Interior: presenta dous espazos diferenciados: o da moenda, entrando á esquerda, e o de estancia para as persoas.

Conserva varias pezas das moas no propio lugar. Tamén presenta un mesado baixo apegado á parede da fachada principal.

A ambos os lados da porta de entrada ábrese cadanseu fornelo cuadrangular.

Estado de conservación

Levada: consérvase en bo estado e provén do múiño 3 denominado Soloeido do Quenllo. A intervención reconstrutiva restituíu as pedras caída e perdidas, salientando a beleza do tramo final ben consolidado todo el en pedra.

Teitume: a unha auga e en bo estado de conservación trala rehabilitación.

Os muros exteriores foron adecuadamente consolidados e encintados cunha completa limpeza da pedra.

Valoración final

Coa rehabilitación este muíño mostra varios elementos destacados que lle devolveron o sabor e fermosura da ambientación popular que caracteriza estas construcións.

O seu interior aínda conserva íntegras varias pezas e utilidades pétreas que facilitaban a estancia no seu interior; mesmo nos permiten imaxinar escenas variadas de convivencia, lecer e traballo no seu interior.

Na galería de imaxes que se pode ver a continuación pódese comparar o estado do muíño antes da súa restauración co resultado actual. Isto amósanos a revalorización que se pode lograr do noso patrimonio etnográfico cando se actúa con sensibilidade de cara á súa conservación e posta en valor.

Máis información

Podedes acceder á galería fotográfica deste muíño.

Asociación Veciñal de Zamáns, Muíños de Zamáns.

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.

Tamén podedes descargar a Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Conxunto etnográfico dos Muíños de Estea (Saiáns)

Arquivado en: Muíños,Saiáns — Xosé Couñago

Localización

Podemos acceder a este conxunto de muíños dende a estrada vella Vigo-Baiona.

Están situados moi preto do castro de Estea, hoxe en día sinalizado e visitábel. Tómase a mesma entrada que para o castro, mais en lugar de continuar á dereita na nosa subida ao castro, collemos o camiño que o bordea pola esquerda.

Forman parte da Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo, que podedes descargar no voso navegador GPS.

Descrición xeral

Trátase dun conxunto de catro muíños situados e pendente sobre o regato de Estea, cun encoro na parte superior.

A descrición comezarémola dende a zona superior, en baixada.

Presa

É unha construción e boas dimensións e ben afortalada na cabeceira do encoro con perpiaños regulares e irregulares, cunha abertura central na parte inferior do muro da presa e un rebaixe de rebordamento na parte superior central do muro. A altura deste muro é de 1,60 m. A lonxitude da presa é duns 20 metros.

Muíño 1

Levada

A auga chega ata este muíño por unha levada que provén directamente da presa. Esta levada está construída con cachotes para darlle elevación e conducir a auga á marxe do regato de Estea.

A parte final desta levada está composta por unha canalización labrada en pedra de fermosa talladura.

Cubo

Estamos ante un característico muíño de cubo galego. Esta estrutura está ben conservada, con todos os elementos propios: cubo cuadrangular realizado en pedra, con lixeira inclinación para conducir a auga ata o inferno do muíño; os perpiaños laterais sobresaíntes dispóñense coa mesma inclinación do cubo. A parte superior do cubo está aberta e conta na actualidade cun enreixado de protección.

Edificación

Planta rectangular con tellado a unha auga na mesma dirección ca a inclinación do terreo. Non conserva a estrutura do teitume.

As paredes están compostas por perpiaños irregulares combinados con cachotes.

Posúe unha porta de entra lateral e un pequeno fachinelo de entrada de luz sobre a zona de moenda.

No interior só se atopa unha roda da moa e restos de tella do teitume.

O inferno está alintelado cun perpiaño de estrutura triangular de grandes dimensións.

Estado de conservación

Está completamente arruinado, sen teitume nin apenas elementos característicos  da súa funcionalidade. O interior necesita unha limpeza e organización dos poucos elementos que conserva.

Muíño 2

Levada

Consérvase en moi mal estado, invadida de vexetación e raíces que ameazan con estragala completamente.

Percíbese que aproveita o desnivel con respecto ao muíño 1 e está construído sobre unha estrutura de cachotes que lle proporcionasen a elevación necesaria para deixar caer a auga polo cubo dende a altura precisa.

Cubo

Semellante ao do muíño 1, coa diferenciación de que os perpiaños naturais non sobresaen mantendo a inclinación da caída do cubo, senón que sedispoñen horizontalmente sobre a entrada. O perpiaño sobresaínte da cabeceira do cubo é o que está inclinado de acordo coa pendente desta construción.

O cubo está cuberto cun enreixado metálico de seguridade.

Edificación

Muíño de estrutura cuadrangular, realizado con cachotes e perpiaños irregulares. Presenta disposicion da cubrición a unha auga na mesma inclinación ca a pendente do terreo.

Non conserva a estrutura do teitume.

Presenta unha porta na fachada inferior do muíño. Está realizada con perpiaños: dous en cada unha das xambas e ouro superior no lintel da entrada.

Tamén destaca o fachinelo desta mesma fachada, sobre o inferno, dando luz directamente na zona de moenda. Está realizado con dúas pedra a modo de xambas laterais, outra atravesando toda a parte inferior baixo as xambas e un lintel superior sobre as dúas xambas.

O interior do muíño conservaunicamente unha das rodas da moa, así como restos de cahotes e tellas da cubrición.

Inferno

A boca do inferno está construída con perpiaños irregulares. Presenta un remate superior alintelado cun perpiaño longo sobre outros dous amochetados delimitando a entrada.

No interior do inferno non se conserva ningún dos elementos característicos.

Estado de conservación

O estado é moi ruinoso. Parte da levada está esborrallada, así coma a cubrición enteira. O interior presenta abundantes restos de tellas e cachotes.

Muíño 3

Levada

Está completamente estragada e desfeita. Todo está removido e con ramllaxe, vexetación e terras soterrando a levada.

Cubo

No ten a perfección de perpiaños regulares coma os dous muíños anteriores. As pedras que se observan na parte superior son de considerábel tamaño, mais de fasquía máis irregular. Destaca a da cabeceira inclinada sobre as laterais marcando a pendente do cubo.

Edificación

Ten forma cuadrangular a unha auga, con paredes de cachotes e pequenos  perpiaños irregulares.

A estrutura está moi deteriorada e cunha das paredes laterais derruída completamente.

A porta de entrada estivo seguramente na fachada inferior. Hai un posíbel perpiaño tombado que podería pertencer á xamba da porta. Na outra xamba consérvase o que parece ser o perpiaño inferior. Nada se conserva de calquera fachinelo que puidese ter.

Inferno

Presenta un perpiaño longo irregular a modo de lintel e dous pares de perpiaños bastante toscos como xambas da entrada do inferno.

Estado de conservación

Tal e como está, percíbese que pode desaparecer en calquera momento. As paredes non están consolidades e nótanse os constantes desprendementos de cachotes das paredes.

A aparencia global é a dunha estrutura que se mantén a duras penas en equilibrio, con perdas constantes de pedras.

Valoración final

Malia o esforzo realizado en poñer ao descuberto este conxunto etnográfico formado por tres muíños, non podemos deixar de facer unha chamada de atención polo seu desastroso estado de conservación.

É unha mágoa, porque hai varios elementos importantes que conflúen na súa posta en valor. Por unha parte as tres construción forman un conxunto unitario de aproveitamento hidráulico e orográfico. Por outra conservan en moi bo estado a presa orixinal que os abastece  de auga.

Mais como dato relevante, destacamos a súa proximidade de con dous xacigos arqueolóxicos de especial relevancia neste lugar de Estea: os muíños naviculares da Idade de Bronce e o Castro de Estea.

Os muíños naviculares están situados entre a presa e as actuais construcións. Isto é indicativo da continuidade da actividade humanda vinculada á moenda dende a antigüidade precastrexa ata a actualidade. É dicir, estamos ante dous tipos de muíños que, estando uns ao lado dos outros,  distáncianse entre si arredor de catro mil anos no tempo.

A proximidade do castro de Estea, ao carón deste regato, construído a finais da Idade do Bronce, hai máis de dous mil cincocentos anos, márcanos unha continuidade habitacional deste enclave, que conecta varios períodos da nosa historia antiga cohesionados entre si. Non esquezamos que os labores agrícolas, e por tanto a muiñada entre elas, era unha das actividades básicas da economía castrexa.

O Castro de Estea tivo unha mellora na súa posta en valor social con indicadores e posibilidades de visitas autoguiadas a través de itinerarios e paneis que fan o percorrido e recoñecemento deste hábitat moi atractivo. Sería desexábel que esta recuperación tivese a súa continuidade coa conexión dos outros dous elementos patrimoniais que forman todo este conxunto cultural tan relevante: os muíños naviculares, o castro e os muíños de cubo da actualidade xunto coa presa asociada.

Máis información

Galería de imaxes

Navegadores GPS

Para chegar ata estes muíños, podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.
Tamén podedes descargar a Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador.

No espazo web de Jesús Simón atoparedes unha interesante ruta de sendeirismo entre este conxunto etnográfico e o conxunto de muíños de Estea (Saiáns), coa visita ao castro de Estea e os muíños naviculares da Idade do Bronce de Estea.

No espazo web de Jesús Simón atoparedes unha interesante ruta de sendeirismo entre este conxunto etnográfico e o conxunto de muíños de Gontade (Oia).

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programaPoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Muíños de Gontade (Oia)

Arquivado en: Muíños,Oia — Xosé Couñago

Localización

Este fermoso conxunto monumental etnográfico de muíños restaurados está situado na estrada de Camposancos, no lugar de Gontade, a carón das Roteas, no lindeiro entre as parroquias de Oia e Coruxo. Chegar ata a súa situación é moi doado, xa que se atopan á beira da estrada e cun bo aparcadoiro diante.
O bosque que os envolve íllaos perfectamente da circulación viaria, e a entrada no seu recinto semella trasladarnos, de súpeto, nunha viaxe no tempo e no espazo.
Están todos eles á beira do rego da Carballosa, que nace xunta o Cabezo de Saiáns e se xunta co rego do Vao, na marisma que hai preto do encontro co mar.

Forman parte da Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo, que podedes descargar no voso GPS.

Descrición

O conxunto está formado por catro muíños. Tres deles atopámolos xuntos, no lugar indicado para o acceso, e presentan una gradación en ascenso aproveitando o desnivel do terreo, moi próximos entre eles, compartindo a auga da levada común que cae dun a outro consecutivamente.
O cuarto muíño atópase a uns douscentos metros de distancia, ao carón da presa de onde parte a levada que conduce a auga ata os outros tres muíño. A paraxe que conforma o lugar en que se encontra este cuarto muíño é dunha especial fermosura.

Muíño 1

Levada

Construída en perpiaños irregulares combinados con cachotes. Presenta unha fasquía bastante sólida e elevándose paulatinamente para adaptarse á pendente. Ten un percorrido moi curto xa que recolle directamente as augas do muíño que está a continuación na súa parte superior.

Cubo

Trátase dun característico muíño de cubo galego. Esta estrutura está ben conservada, con todos os elementos propios: cubo cuadrangular realizado en pedra, con lixeira inclinación para conducir a auga ata o inferno do muíño; os perpiaños laterais sobresaíntes dispóñense coa mesma inclinación do cubo; a tampa superior, tamén en perpiaño, non cobre as pedras laterais, senón que pecha a parte superior do muro do cubo, apoiándose en posición inclinada sobre as pedras laterais, sobresaíndo máis alta ca elas. A entrada do cubo non se atopa apegado á parede do edificio, senón a uns dous metros de distancia, que é a que o separa a inclinación do cubo. Esta construción está tapada cunha reixa metálica para impedir a caída no interior ou o paso de obxectos de maior tamaño.

Edificación

Planta rectangular con tellado a unha auga na mesma dirección ca a inclinación do terreo. Conserva o tellado completo. As paredes son de perpiaños irregulares combinados con cachotes. Presenta unha porta no lateral norte e un fachinelo sobre o inferno como entrada de luz para o tremiñado. Sobre a porta un gran lintel pétreo e un letreiro ao carón coa seguinte inscrición: “CONXUNTO DE MUÍÑOS / E FRAGA DE GONTADE / RESTAURADO POLA ESCOLA TALLER /PATRIMONIO HISTÓRICO DE VIGO / ANO 1.997”.
O inferno conserva o rodicio completo e en bo estado.

Estado de conservación

A conservación, logo da restauración do conxunto, é bastante boa. Non se pode acceder ao seu interior por estar a porta fechada.

Muíño 2

Levada

Igual ca no muíño anterior, a levada é moi curta, xa que recolle a auga que sae directamente do seguinte muíño que ten na súa parte superior. Está construída con perpiaños irregulares combinados con cachotes.

Cubo

Está realizado con grandes perpiaños e presenta unha lixeira inclinación; esta inclinación prolóngase cara ao exterior mediante a elevación dos perpiaños terminais dos laterais e da cabeceira do cubo. A diferenza do muíño 1, a pedra remate da cabeceira do cubo non sobresae por encima das laterais, senón que está á súa mesma altura. Unha reixa metálica impide calquera caída no seu interior ou o paso de obxectos grandes.

Edificación

Planta rectangular con tellado a unha auga na mesma dirección ca a inclinación do terreo. Conserva o tellado completo. Coma no muíño 1, as paredes están compostas por perpiaños irregulares combinados con cachotes. Os cantos da parede inferior están construídos cuns perpiaños irregulares de considerábel tamaño, seguramente para soportar o enorme peso das paredes sobre o desnivel do terreo. Presenta unha porta no lateral norte e un fachinelo sobre o inferno como entrada de luz para o tremiñado. A carón da porta observamos un pousadoiro sobresaínte de forma arredondada. O inferno está alintelado e conserva os seus elementos característicos.

Estado de conservación

Igual ca o anterior, presenta un bo estado de conservación exterior. Descoñecemos o interior por estar fechado.

Muíño 3

Levada

Consérvase completa no seu último treito. Vén directamente da presa situada a uns douscentos metros de distancia, onde se atopa o cuarto muíño. Os últimos metros desta levada forman unha curva que vai collendo altura a medida que se achega ao cubo, no comezo da caída da pendente do monte. Combina perpiaños irregulares con cachotes. Pódense observar algúns perpiaños atravesados na levada con rebaixes nas caras laterais para introducir unha pequena comporta.

Cubo

Cuadrangular e con caída en inclinación, coma os anteriores. Presenta a particularidade de ter unha entrada moito maior e elevada.

Edificación

Estrutura rectangular a unha soa auga en dirección da pendente do terreo. O Tellado está completo. As paredes son de perpiaños irregulares combinados con cachotes. Porta lateral no norte e fachinelo sobre o inferno.

Estado de conservación

Igual ca os anteriores, a restauración efectuada no ano 1997 non presenta especiais deterioración. O muíño permanece fechado baixo chave e non se pode visitar o seu interior.

Levada

Comunicando estes tres muíños co cuarto discorre unha levada ao longo duns douscentos metros. Hoxe en día só se pode apreciar a súa canle, xa que as pedras ou rego que o delimitaban non se conservan. Os seu trazado é sinuoso e cunha suave pendente apenas perceptíbel. Remata no regueiro que sae da presa construída para este fin no rego da Carballosa, arriba mencionado.

Muíño 4

Levada

Unha pequena desviación do rego da Carballosa, que bordea o propio muíño, conduce a auga por unha curta levada que verte a súa auga no interior do cubo. Esta levada, no achegamento ao muíño, cobre unha apreciábel altura para favorecer a forza da corrente na caída polo interior do cubo. Esta elevación está realizada cunha sólida construción de cachote.

Cubo

Construído con grandes perpiaños, ten forma cuadrangular e con caída en inclinación. Esta inclinación prolóngase cara ao exterior mediante a elevación dos perpiaños terminais dos laterais e da cabeceira do cubo. A entrada non ten ningún tipo de reixa de protección.

Edificación

Planta rectangular con tellado a unha auga. Paredes de cachotes e perpiaños irregulares. O tellado está incompleto e en malas condicións, xa que unha parte del cedeu e derrubouse. A porta abre no lateral norte, ten lintel superior e un perpiaño lateral de maior altura a modo de xamba. O único fachinelo que presenta ábrese sobre o inferno e está realizado con dous perpiaños laterais e outro superior como lintel. Non ten porta e pódese ver o interior, no que observamos a existencia dunha moa no tremiñado, con restos doutras pezas polo chan. O inferno tamén está coroado na entrada por un lintel.

Estado de conservación

Considerando o conxunto tan fermoso en que se encadra, non se entende unha restauración tan coidada e que logo se deixa abandonada ata o seu derrubamento. O interior está bastante deteriorado e descoidado, debido á caída de parte do tellado e o entullo formado no chan. Estes museos etnográficos ao ar libre merecen unha atención continuada para evitar  a súa degradación paulatina e de custosa recuperación posterior.

Presa

Xa non é habitual atopar estas presas subministradoras de auga para os muíños. Neste caso conservamos a construción, aínda que  non ten o uso para o que foi realizada. A levada que conducía a auga ata os tres primeiros muíños aquí descritos foi cegada e agora a presa ten a súa continuidade no  propio regato. As súas dimensións son de dous metros de ancho por uns dez metros de longo.

Estado de conservación

A conservación da presa é bastante aceptábel en canto aos elementos propios da súa construción, coas pedra de canalización na súa saída e as rañuras nos laterais dos perpiaños para as comportas.

Valoración final

É unha mágoa a pouca difusión entre a poboación que teñen estes conxuntos etnográficos de muíños. Son museos ao ar libre que deberían ser tratados e considerados como tales, coas correspondentes intervencións que así o fixesen significar.
Hai uns anos, logo da súa restauración, este lugar foi empregado como aula etnográfica do pan e formaba parte dun programa municipal de visitas escolares tan interesantes como necesarias para que as novas xeracións tivesen un coñecemento práctico e directo do mundo cultural e económico que viviron moitos dos seus pais e avós; mais o proxecto foi posteriormente abandonado. Sirva esta valoración como chamada de atención para que se volva recuperar esta iniciativa.
A concienciación cidadá para a súa conservación e difusión é un labor que hai que facer chegar a través de todos os medios dos que dispón unha administración local. O aproveitamento didáctico é indubidábel: son aulas etnográficas situadas no seu emprazamento orixinal e con todas as características auténticas da tradición arquitectónica popular.

Máis información

Galería de imaxes

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño, podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.

Tamén podedes descargar a Ruta dos conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador GPS.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Muíños de Maquías (Valadares)

Arquivado en: Muíños,Valadares — Xosé Couñago

Localización

Este excepcional e emblemático conxunto vigués está situado na parroquia de Valadares, ao pé do encoro de Zamáns e con acceso doado dende a PO-331, estrada que une Gondomár co Porriño, baixo o monte Galiñeiro.
Dende a estrada hai un cartel indicador que nos conduce nuns douscentos metros ata a beiras do río de Zamáns, onde se localizan estes muíños.
Normalmente atribúense á parroquia de Zamáns, e mesmo son coñecidos con esta denominación, mais a localización real pertence á parroquia de Valadares.
A contorna en que se localiza forma parte do sendeiro panorámico de Vigo, GR-53 e toda a zona posúe un gran valor medioambiental.

Forman parte da Ruta dos conxuntos etnográficos de Vigo, que podedes descargar no voso navegador GPS.

Descrición

O conxunto está formado por dúas edificacións. Unha delas é unha vivenda muíño con dúas alturas e o outro un muíño de configuración habitual.
O nome Maquía provén da medida de moenda que a persoa usuaria debería pagar ao propietario do muíño por moer o gran.

Vivenda muíño

Este é o muíño principal e vivenda da persoa que estaba a cargo da moenda.
Presenta dúas plantas de altura baixo unha cuberta a dúas augas.

Fachada principal

O máis especular a primeira vista é o pórtico da fachada principal, composto por unha esqueira de seis chanzos gradados a tres caras piramidalmente. Esta esqueira pétrea introdúcenos nun patín que ocupa o largo da fachada, con catro columnas, con cadansúa base e capitel. Estas columnas son cúbicas con rebaixes achafranados nas arestas. As columnas están unidas entre si dúas a dúas por senllos peitorís, deixando a zona central exenta para acceso ao patín. As columnas sosteñen a prolongación cara a fóra da planta superior creando un claro efecto de soportal.

Planta baixa

Conta cunha porta de entrada e un pequeno fachinelo no seu lateral esquerdo. Esta planta baixa dá acceso á planta superior mediante escaleira e ao lugar de moenda. Esta planta baixa esténdese lateralmente fóra do corpo principal do edificio creando o espazo de moenda, no que se sitúan todos os elementos correspondentes, con tellado propio a unha soa auga.

Espazo de moenda

Ten dúas moas completas, mais sen varas nin moegas.  Exteriormente correspóndense con cadanseu inferno no nivel inferior e dous fachinelos á altura das moas. Entre as dúas moas hai un pequeno muro de pedra con columna ata o teito a modo de división dos dous espazos correspondentes ao tremiñado.

Planta superior

É o espazo dedicado á vivenda das persoas encargadas do muíño. Hoxe en día está lóbrego. Dende a xanela deste andar superior gózase dunha visión exterior de todo o conxunto dende unha nova e diferente perspectiva.
Parte traseira: conta cun pequeno cuberto apegado á parede posterior formado por un tellado dunha auga que se sostén sobre un pequeno muro mediante catro barras metálicas.

Levada

Está situada na parte posterior do edificio e pódese seguir ata a base do encoro. O desnivel do terreo na chegada ao muíño vénceo mediante unha sólida e voluminosa canle de cachotes que rematan nun cubo de forma rectangular. Esta única levada dá servizo ás dúas moas do muíño.

Segundo muíño

Levada: provén da mesma levada ca o da vivenda muíño, a partir dunha división na canle principal para a separación das augas. Chama a atención o tamaño e lonxitude das lousas laterais que conducen as augas ata o cubo. Este conta con todas os partes características e destaca tamén pola súa gran dimensión.
Edificación: a porta está situada a carón do cubo, nun extremo. Está construída con perpiaños de diferentes tamaños e ten o tellado completo a dúas augas. Na parte posterior está a saída do inferno, a un nivel inferior ao da planta, e sobre el unha pequena xanela.
Interior: está ben conservado e conta cunha soa moa completa, sen moega, mais cun erguedoiro ao seu pé. Nunha das paredes laterais hai un poio corrido de pedra e, ao carón da xanela, nun recanto, un pousadoiro circular.

Estado de conservación

No seu conxunto podemos consideralo aceptábel, mais cun alto risco de degradación, xa que na actualidade está completamente abandonado. Nalgún caso mesmo presenta un risco para as persoas, como é o caso das escaleiras interiores da vivenda muíño, que non contan con chanzos e só permanece a súa estrutura metálica.
Os paneis informativos situados no acceso a este conxunto foron destruídos.
Percíbese claramente que non existe ningunha presenza de control ou mantemento neste lugar por parte da administración local.

Valoración final

Dá magoa pensar que este é o conxunto máis emblemático do concello de Vigo dado o seu abandono actual. No seu momento existiu un proxecto de aulas etnográficas do pan neste lugar, mais non tivo continuidade.
Un dos principais motores da economía rural dos nosos pais, que conta con tantos exemplares e conxuntos en todo o municipio, non ten asociado ningún programa didáctico que mostre o seu funcionamento ás novas xeracións, xa descontextualizadas deste mundo que está ao seu carón e do que participaron tan activamente  tanto os seus pais coma os seus avós.
Moitas destas persoas maiores que traballaron directamente neste sistema de produción básico de alimentos para as familias poden aínda participar na transmisión destes ancestrais coñecementos. Cando esta xeración desapareza, só poderemos falar de arqueoloxía etnográfica.

Máis información

Galería de imaxes

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño, podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.

Tamén podedes descargar a Ruta dos conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador GPS.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Muíño de vento de Navia

Arquivado en: Muíños,Navia — Xosé Couñago

Muíño de vento de NaviaLocalización

Este senlleiro exemplo de construción de muíño eólico está situado na parroquia de Navia, sobre o promontorio do Castro Redondo ou Castro do Outeiro. Dende esta singular atalaia domina toda a foz do Lagares e areais do Vao e Samil.

Descrición

Na actualidade está en case completa ruína, aínda que conserva con esperanza de recuperación gran parte dos seus muros. Afortunadamente as pedras arruadas das parredes non desapareceron na súa totalidade.

Pódese observar perfectamente a forma circular características destas construcións eólicas galegas, realizadas en cachotaría irrregular, de mediano tamaño.

A porta consérvase completa e, á entrada, no chan, podemos ver a tapa superior da moa. No interior atopamos aínda a base da moa.

Ao redor da construción hai moitos cachotes espallados tralo derrubamento.

Muíño de vento de NaviaEstado de conservación

A ruína que se observa non é todo o grave que puidese impedir unha recuperación e restauración desta obra única no noso concello. Se xuntamos todos os elementos que se encontran no propio lugar, aínda se pode rehabilitar case que completamente este muíño.

A maleza, os embates climatolóxicos e a acción humana van rematar por facer desaparecer este elemento etnográfico se antes non se realiza unha intervención decisiva.

Valoración final

Calquera persoa podería preguntarse: un muíño de vento, en Vigo? Efectivamente, o único sobrevivente que nos queda deste patrimonio que outros lugares de Galicia revalorizan e conservan con agarimo, como sucede por exemplo en Catoira.

Téndomos exemplos e referentes tan notorios, a que agardamos nós aquí en Vigo, a gran irmá rica de todos eses concello pequenos que miraron con agarimo e respecto o seu patrimonio, para sacar do esquecemento tan fermoso exemplar da nosa economía rural?

É lamentable que despois de tantos anos e de tantas recuperacións de muíños xa levadas a cabo en Vigo ningunha das administracións locais se fixase nel para a súa rehabilitación.

Paisaxe da foz do LagaresDe seu, o lugar en que se atopa é dunha evidente beleza; sobre todo pola paisaxe que se pode desergar dende este promontorio natural, que abrangue toda a entrada do Lagares na ría e as terras adxacentes de Navia e Coruxo.

Por outra parte, o muíño está situado sobre un dos 27 castros galaicos que existen no noso concello e arrodeado por unha aldea que aínda conserva vedros trazos nas súas pedras; unha aldea que con seguridade foi a natural continuadora do hábitat castrexo que ocupa; non hai máis que observar a súa configuración con algo de atención.

Máis información

X.M. Hidalgo Cuñarro publica no seu blog «Vigo etnográfico» un interesantísimo artigo sobre esta construción.

Podedes acceder a unha galería de imaxes deste muíño de vento.

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)


Muíño do Bento (Zamáns)

Arquivado en: Muíños,Zamáns — Xosé Couñago

Localización

(Ver en Google Maps)

Este conxunto de muíños está situado á beira do río de Vilaza, na baixada que vai dende a aldea de Zamáns ata o encoro,a menos dun quilómetro do campo da feira, punto central da parroquia. O primeiro está na marxe esquerda do río e os catro restantes na marxe dereita da baixada da corrente.

Forma parte da Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo, que podedes descargar no voso navegador GPS.

Descrición

Estamos ante un conxunto de cinco fermosos muíños, moi próximos entre si, dispostos en fileira ao longo do río de Vilaza. A contorna é un amplo prado en pendente con árbores de ribeira e levadas para regadío e servizo dos muíños. Esta verde extensión comeza na parte alta, ao pé da estrada de Vilaverde, e remata nun fondal no que se axunta o río de Vilaza con outro regato, pouco antes do seu encontro coas augas do encoro.

Comezaremos a descrición deste conxunto co muíño máis próximo á estrada na parte alta do conxunto.

Situación: Está moi preto da estrada. Ao pé dela baixa un pequeno paseo empedrado á beira da canle ata o muíño. Dende a estrada ata este muíño hai un prado con plantación de acivros á beira do río. Todo isto foi preparado pola comunidade de montes de Zamáns.

Tipoloxía: é un muíño de cubo.

Levada: Nos últimos metros está solidamente traballada en pedra a un nivel superior ao do careiro. Esta canle da levada está en perfecto funcionamento na actualidade. A carón do cubo, a levada conta cun rebaixe para desaugadoiro da auga que reborda.

Edificación: está restaurado na súa totalidade. Ten forma rectangular e está construído en cachotaría. Só a porta de entrada conta con lintel e xambas dunha peza. Ten un único fachinelo para entrada de luz. Está cuberto a unha soa auga con tella do país. Ao redor conta cunha varanda de pedra entre o edificio e o río para permitir un paso cómodo e seguro.


Para atravesar o río existe unha boa pontella duns dez metros de longo, en tres treitos de lousas, que engaden un punto máis de fermosura a este recanto da entrada ao gran prado no que se encontran os restantes muíños.

Estado de conservación

é o mellor conservado/restaurado dos cinco. A beleza que expresan as pedras dunha edificació tradicional restaurada devólvennos a imaxe do que foi a viveza dos traballos e da vida que se desenvolvía ao redor dos muíños.

A cachotaría limpa e asegurada, a porta de entrada anovada, a tella nova e ben asentada.

A auga discorrendo pola canle da levada, podemos vela entrar no cubo e saír pola abertura do inferno do muíño.

O paso empedrado ao redor do muíño cunha boa varanda de pedra.

A sólida pontella que atravesa o río polo pé do inferno do muíño.

Todo este conxunto evidencia os resultados dun traballo esmerado de recuperación e posta en valor da nosa arquitectura popular.

Valoración final

Agradecer á asociación veciñal e a comunidade de montes de Zamáns o esforzo e empeño que están poñendo pola recuperación deste conxunto, unha recuperación que non conta coa suficiente colaboración da administración local.

O día 22 de febreiro de 2009 o grupo local do BNG, responsábel das áreas de Cultura e Patrimonio do goberno municipal, organizou unha camiñada dentro do programa “Camiña e coñece” ao redor do encoro dende a aldea de Zamáns. Botáronse en falta dúas cuestións importantes: non estaba a concelleira responsábel de Patrimonio (que sería a principal implicada no “coñecemento” e conservación deste patrimonio) e a falta dun compromiso por parte do grupo organizador (estaban presentes tres concelleiros da corporación municipal) ante as cerca de trescentas persoas asistentes ao percorrido de cara ás posibilidades e viabilidades de futuro deste singular conxunto etnográfico. A única persoa que falou para aquela numerosa asistencia foi o guía da excursión, quen se centrou sobre todo en aspectos de fauna e botánica do percorrido.

Gustaríanos ter podido contar coa oportunidade de escoitar algunha persoa responsábel da asociación veciñal ou da comunidade de montes falar do esforzo que se está levando a cabo para a recuperación e posta en valor deste conxunto.

Tamén nos gustaría ter escoitado a voz dos nosos representantes políticos facendo a correspondente significación social deste espazo de cara a un compromiso por parte da administración local. Sería desexábel que, cando menos, dende o seu silencio, tomasen boa nota (e lle fosen co recado á ausente concelleira de Patrimonio).

Máis información

Pódese visitar unha galería de FOTOS deste muíño.

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño, podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS.

Tamén podedes descargar a Ruta de conxuntos etnográficos de muíños de Vigo no voso navegador.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)