Patrimonio cultural de Vigo

Arquivado en: Castros,Saiáns — Xosé Couñago

Localización

Este castro está situado no monte das Medoñas, no lugar de Estea. É moi doado chegar a el, xa que se atopa á beira da estrada de Camposancos (PO-552) que comunica Vigo con Baiona. O acceso é doado e ben sinalizado e existe unha boa zona de aparcadoiro.

Descrición

O seu curuto álzase ata os 165 metros sobre o nivel do mar. Domina unha ampla zona costeira de visión correspondente ás parroquias de Coruxo, Oia e Saiáns, xunto cos territorios costeiros de Nigrán e Baiona. Naturalmente, toda a ría de Vigo está baixo o seu dominio visual así coma os castros do Morrazo.

Coroa, foxo oeste, foxo sur, foxo leste, terraza1, terraza 2Dende o punto de vista da relación territorial con outros castros, seguramente habería que poñelo máis en relación cos castros do Val Miñor ca cos de Vigo. Na mesma continuidade da montaña atopamos preto outros catro asentamentos xa pertencentes ao concello de Nigrán.

Dimensións: a forma ovoidal que presenta establece dous eixos: norte-sur, 160 m; leste-oeste, 130 m.

Defensas: o sistema defensivo deste castro é un dos aspectos máis salientábeis a simple vista. Principalmente os foxos que o circundan, que destacan pola súa fondura e anchura.

Foxos: O lado norte é o único que non conta cun foxo defensivo. O resto do castro está arrodeado por un impoñente foxo que se pode percibir claramente ao dar unha volta polo seu perímetro.

Foxo oeste: é o máis destacable de toda a contorna do castro, xa que conta con 20 metros de anchura e 12 de profundidade. Este foxo vese na actualidade bastante pronunciado debido a unha canteira moderna que se abriu para extracción de pedra no lugar.

Foxos sur e leste: o foxo sur é menos pronunciado ca o resto, mais pode percibirse con claridade no noso percorrido ao redor da coroa do castro. Entre o sur e o leste está a entrada principal do castro. A partir deste punto, cara ao leste, o foxo volve a facerse novamente moi pronunciado.

Murallas: apenas se poden adiviñar restos de posíbel amurallamento na coroa do castro.

Terrazas

Son facilmente evidenciábeis dúas terrazas en socalcos descendentes dende a coroa do castro cara ao noroeste. O uso que se lle daría a estes dous espazos coñecerémolo en canto se realicen as escavacións que agora está pedindo este lugar de habitación castrexa e que descoñecemos polo momento.

Coroa

Son moi escasos os restos pétreos que se poden observar na parte máis alta do castro. Apenas unha zona de cachotes ao ar libre que parecen indicarnos a existencia dalgún tipo de construción. O resto do que aínda quede como aproveitábel posibelmente estea baixo terra agardando pola súa recuperación e saída á luz.

Dende este lugar podemos comprender o posicionamento estratéxico tan importante deste castro dentro do conxunto de territorios que domina. Tamén se pode observar a extensa planicie que descende suavemente ata a beira do mar. Esta perspectiva fainos pensar no aproveitamento tanto agrícola coma mariña que podían levar a cabo as persoas que habitaban nesta aldea da nosa idade de ferro.

Mina de auga

É de fasquía moderna e foi construída polos habitantes da parroquia para aproveitamento do manancial de auga que nace baixo o castro. Podemos ver unha canle de saída bastante definida sobre o terreo, ao longo do foxo oeste. A entrada da mina está ben elaborada en pedra de cachotaría e perpiaño. Descoñécese se este castro tiña algún sistema de almacenaxe de auga ou de manancial de uso naquela época. Á vista do exemplo desta mina, mais a presa que hai na parte sur do castro sobre o río Estea, onde se atopan varios muíños naviculares máis antigos ca o propio castro xunto a un conxunto de muíños xa modernos, podemos supoñer que a utilización e aproveitamento da auga xa estaría ben desenvolvida na época castrexa.

Machados de bronce

Vinculado a este castro atopouse un depósito de 27 machados pertencentes ao período final da idade de bronce (1200-700 a.e.). É o achado con maior cantidade de machados que exixe no noso concello, entre as numerosas descubertas realizadas por distintos lugares e que podemos atopar detallados na web Vigoarqueológico, do arqueólogo José Manuel Hidalgo Cuñarro, un dos especialistas máis coñecedores da nosa prehistoria. Outro destes achados tamén se producira no castro da Punta do Muíño en Alcabre.

Estado de conservación

Trala intervención realizada para a súa posta en valor e musealización ao ar libre, o seu estado de conservación é o apropiado.

O rozamento do monte que ocupa o castro debe ser un labor continuo, posto que a maleza medra vizosamente por todas as partes.

Valoración final

Positiva actuación ata o momento a que se levou a cabo neste castro. O investimento que se realizou dende a administración autonómica para a posta en valor deste enclave castrexo trouxo consigo unha mellor comprensión da importancia deste asentamento aldeán.

O rozamento e a creación dun percorrido guiado con bos carteis informativos fan que calquera visita se transforme nun paseo por todos e cada un dos recantos deste magnífico exemplo do mundo castrexo vigués.

Paralelamente, ao carón deste castro, e vinculados ao aproveitamento do curso de auga do río Estea, que pasa pola súa vertente norte, tamén se acondicionou a posibilidade de visitar un petróglifo anterior ao propio castro, formado por dous muíños naviculares situados ao pé do río, xunta unha fermosa represa que dispensa a auga para o conxunto formado por varios muíños tradicionais aproveitando a forte pendente da auga nese lugar.

Muíños prehistóricos e modernos, separados por milleiros de anos, mais unidos no mesmo espazo, que evidencian a utilización co mesmo fin que o ser humano vén realizando do río dende a nosa máis remota historia.

Parabéns por esta iniciativa e instamos a que se manteña unha constante atención a este espazo da nosa historia e etnografía evitando que se poida ver deteriorado en calquera momento.

Tampouco debe faltar a intención de continuar coas prospeccións futuras que nos dean a coñecer máis en detalle a urbanización castrexa existente tanto na coroa coma nas dúas terrazas inferiores.

Máis información

Podedes acceder a unha ampla galería de imaxes.

Fichas do catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo).

José Manuel Hidalgo Cuñarro, Arqueovigo.

José Manuel Hidalgo Cuñarro, «Hachas de la Edad de Bronce encontradas en Vigo», en Vigoarqueológico.

Navegadores GPS

Se queredes podedes coñecer a Rutas dos castros de Vigo e mesmo descargala para o voso navegador GPS.

Arquivado en: Coruxo,Igrexas,Románico — Xosé Couñago

Localización

A igrexa románica de Coruxo está situada na estrada de Camposancos, á altura do cruzamento coa estrada que conduce a Fragoselo.

Este templo é un dos tres edificios románicos que se conservan en Vigo, aínda que é o máis incompleto deles. Só se conservou a cabeceira; o resto do edificio é posterior.

Aínda así, a partir desta cabeceira conservada, podemos deducir que era o máis grande dos existentes, xa que as tres ousias que se poden ver na cabeceira indícannos que se trataba dun edificio de nave basilical, con tres posibles corredores interiores -un central e dous laterais. Curiosamente a planta actual non se correspondería con esa configuración inicial, xa que agora mesmo podemos decatarnos de que esta nave é máis estreita do que cabería esperar. Normalmente as igrexas románicas que existiron en Vigo foron derrubadas para ampliar en épocas posteriores debikdo ao aumento de poboación, ou aproveitando un derrubamento producido por calquera circunstancia; non obstante, neste caso parece que se propuduciu o contrario, que se reduciu o seu volume e espazo interior.

Datos históricos

A actual cabeceira románica está datada no último terzo do século XII, sen termos unha referencia concrta da súa data de edificación.

A orixe do templo é monacal: un mosteiro dependente do máis poderoso existente en Melón, a quen lle subministraría seguramente produtos agrícolas e do mar. Durante o século XIII chegou a contar con vinte e cinco monxes. A súa crise e extinción monacal está vinculada ao crecemento do mosteiro de Oia.

Descrición

Xanela setentrional.Cabeceira dende o exterior: está composta por tres ousias semicirculares; a central moito máis alta e voluminosa ca as laterais.

Ousia norte: podemos ver unha xanela semicircular, con chambrá exterior de tacos e unha arquivolta entre columnas decorada con formas baquetoneadas. A entrada de luz central ten forma estreita característica das seteiras. As columnas da xanela desapareceron, así como as basas. Só conserva os capeiteis, decorados con foliados. Sobre o capitel, o ábaco está decorado cun dobre motivo: leteis horizontais e unha curva de nacela. O beirado superior desta ábsida é achaflanado.

Ousia central: presenta unha altura, largura e profundidade maior ca as ousias laterais. Ten tres xanelas semicirculares sen ornamentación ningunha, mais cunha función de entrada de luz evidente ao interior do altar maior. A cuarta xanela, enreixada, é bastante moderna. O beirado superior é achaflanado decorado con canzorros de motivos xeométricos, de norte a sur: tres filas de dentes de serra, dous baquetóns verticais, planos superpostos, tres baquetóns verticais, punta de proa, punta de proa, bilobulado, punta de proa, tres baquetóns verticais, dous baquetóns veticais, plano simple, tres baquetóns verticais, tres baquetóns verticais e punta de proa. Este tipo de elementos decorativos é propio de edificios protogóticos (a partir do último terzo do s. XII, ata o primeiro cuarto do s. XIII).

Xanela meridional. Detalle dos capiteis.Ousia sur: podemos ver unha xanela semicircular, con chambrá exterior de tacos e unha arquivolta entre columnas decorada con formas baquetoneadas. A entrada de luz central ten forma estreita característica das seteiras. As columnas da xanela ten capeiteis e basas. Os fustes destas columnas son monolíticos. Nos capiteis podemos ver cadanseu personaxe cos brazos en asas. Hai analistas que os identifican con Adán e Eva nunha posible representación do Paraíso ou do pecado orixinal. Os canzorros superiores, baixo o beirado, son cinco e todos eles decorados con puntas de proa.

Cabeceira dende o interior: combinación de arcos e bóvedas de medio punto con apuntados, propios do románico de transición, a partir do último terzo do século XII.

Ousia sur: arco triunfal e bóveda de medio punto. Remate no fondo da ousia con bóveda de forno. A xanela é de arco de medio semicircular con columnas, basas e capiteis decorados con motivos foliados.

Ousia central: Arco triunfal e bóveda apuntados, a diferenza das ousias laterais. No interior desta ousia adquire unha forma de bóveda de forno.

Ousia norte: igual ca na sur, arco triunfal e bóveda de medio punto. Remate no fondo da ousia con bóveda de forno. A xanela é de arco de medio semicircular con columnas, basas e capiteis decorados con motivos foliados.

Estado de conservación

Danos que se observan:

Unha das xanelas, a da zona norte, xa non ten columnas baixo os seus capiteis vexetais (a máis próxima ao semáforo).

As chambrás exteriores das dúas xanelas (de tacos ou xadrezado) están moi desgastadas (comparar coas das outras dúas igrexas –Castrelos e Bembrive-).

As figuras humanas que hai nos capiteis dunha das xanelas están moi erosionadas e apenas recoñecibles.

Adro da igrexa

No adro tamén hai un cruceiro moi singular e dos máis antigos de Vigo, que ten unha fermosa lenda: fálanos dun tesouro ou gran cantidade de cartos enterrados debaixo do mesmo cando foi construído por un personaxe do Santo Oficio. Na base do cruceiro poden lerse os datos da súa fundación; mais, pola outra banda da base, hai outra inscrición que di que foi trasladado de lugar e pintado. Aínda se poden ver cruceiro policromados por outros lugares dos arredores. É unha mágoa que se deixasen de pintar a maioría deles.

Diante da porta principal existe outro cruceiro de fermosa fasquía.

Este adro complétase cunha fermosa e senlleira oliveira de admirábel porte.

Máis información

Galería de fotos.

FRANCISCO JAVIER OCAÑA EIROA, Itinerario polas igrexas románicas de Vigo

Navegadores GPS

Tamén podedes ver a Ruta románica de Vigo e descargala no voso navegador GPS.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Arquivado en: Muíños,Navia — Xosé Couñago

Muíño de vento de NaviaLocalización

Este senlleiro exemplo de construción de muíño eólico está situado na parroquia de Navia, sobre o promontorio do Castro Redondo ou Castro do Outeiro. Dende esta singular atalaia domina toda a foz do Lagares e areais do Vao e Samil.

Descrición

Na actualidade está en case completa ruína, aínda que conserva con esperanza de recuperación gran parte dos seus muros. Afortunadamente as pedras arruadas das parredes non desapareceron na súa totalidade.

Pódese observar perfectamente a forma circular características destas construcións eólicas galegas, realizadas en cachotaría irrregular, de mediano tamaño.

A porta consérvase completa e, á entrada, no chan, podemos ver a tapa superior da moa. No interior atopamos aínda a base da moa.

Ao redor da construción hai moitos cachotes espallados tralo derrubamento.

Muíño de vento de NaviaEstado de conservación

A ruína que se observa non é todo o grave que puidese impedir unha recuperación e restauración desta obra única no noso concello. Se xuntamos todos os elementos que se encontran no propio lugar, aínda se pode rehabilitar case que completamente este muíño.

A maleza, os embates climatolóxicos e a acción humana van rematar por facer desaparecer este elemento etnográfico se antes non se realiza unha intervención decisiva.

Valoración final

Calquera persoa podería preguntarse: un muíño de vento, en Vigo? Efectivamente, o único sobrevivente que nos queda deste patrimonio que outros lugares de Galicia revalorizan e conservan con agarimo, como sucede por exemplo en Catoira.

Téndomos exemplos e referentes tan notorios, a que agardamos nós aquí en Vigo, a gran irmá rica de todos eses concello pequenos que miraron con agarimo e respecto o seu patrimonio, para sacar do esquecemento tan fermoso exemplar da nosa economía rural?

É lamentable que despois de tantos anos e de tantas recuperacións de muíños xa levadas a cabo en Vigo ningunha das administracións locais se fixase nel para a súa rehabilitación.

Paisaxe da foz do LagaresDe seu, o lugar en que se atopa é dunha evidente beleza; sobre todo pola paisaxe que se pode desergar dende este promontorio natural, que abrangue toda a entrada do Lagares na ría e as terras adxacentes de Navia e Coruxo.

Por outra parte, o muíño está situado sobre un dos 27 castros galaicos que existen no noso concello e arrodeado por unha aldea que aínda conserva vedros trazos nas súas pedras; unha aldea que con seguridade foi a natural continuadora do hábitat castrexo que ocupa; non hai máis que observar a súa configuración con algo de atención.

Máis información

X.M. Hidalgo Cuñarro publica no seu blog «Vigo etnográfico» un interesantísimo artigo sobre esta construción.

Podedes acceder a unha galería de imaxes deste muíño de vento.

Navegadores GPS

Para chegar ata este muíño podedes descargar a súa situación no voso navegador GPS

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)