Localización

(Ver en Googel Maps)

O grupo IV do viveiro atopase perto do de Leixiades II e esta nun camiño que baixa ao regato dentro de unha propiedade delimitada por pedras sen traballar colocadas facendo un recinto.

Forma parte do grupo de cinco lugares de gravados denominados O Viveiro, situados pola beira norte da pista forestal que conduce dende a capela de San Sebastián de Coruxo ata o parque forestal de Oia e Saiáns.

Descrición

No referido lugar atopamos unha lousa a rentes do chan de 3 x 5 metros.

Sobre a laxe aprécianse 4 coviñas, con diámetros entre os 3 e os 7 centímetros.

Tamén se pode localizar un círculo incompleto con outra coviña central.

Estado de conservación

O desgaste da superficie da rocha fai cada vez máis complicada a visualización destes gravados.

Por outra parte a maleza propia do lugar no que se atopa a laxe, dificulta nalgunhas ocasións a localización das coviñas.

A falta de entrada de luz solar debido ás abundantes árbores que existen no lugar tamén impiden a visualización doada dos gravados durante gran parte do día.

Valoración final

A localización desta rocha é bastante complicada. Non existe ningún tipo de indicación e resulta difícil describir un guieiro que conduza ata ela debido á falta de referencias concretas nesta zona.

A principal referencia para atopar esta rocha serán as coordenadas xeográficas que se poidan introducir nun navegador GPS.

Máis información

Concello de Vigo, Catálogo de Edificios, Bens e Elementos Protexidos do Concello de Vigo

Navegadores GPS

Ruta do petróglifos de Coruxo

Imaxes: Angel de Prado

Localización

(Ver en Goolge Maps)

Forma parte do conxunto de petróglifos do Viveiro, que consta de cinco estacións rupestres, e está situado na vertente norte do camiño forestal que comunica a ermida de San Sebastián de Coruxo coas áreas recreativas de Oia e Saiáns.

O Viveiro III esta tamén dentro dunha propiedade delimitada por pedras, (nas fotos podes ver que esta preto da entrada da mesma). Está xusto na entrada da propiedade e o que entra pasa por riba da pedra. Recentemente fixeron unha corta de árbores, como se pode observar nas fotografías, e as maquinas pasan por riba dos gravados.

Descrición

A rocha mide 1,50 x 1,70 m e apenas sobresae do terreo. Conta cunha fendedura central ao redor da cal se dispoñen as figuras que podemos observar.

Existen unhas 15 coviñas que oscilan entre os 3 cm e os 10 cm de diámetro.

Estado de conservación

Tal como se pode observar nas imaxes, o estado de conservación é moi malo debido a varias circunstancias apreciábeis a simple vista, como son a gran cantidade de maleza que cobre a rocha e os traballos forestais que se realizan ao seu redor.

Os gravados son perceptíbeis con moita dificultade, e mesmo non se pode precisar con exactitude o número exacto de coviñas que o compoñen.

Valoración final

O propio plan xeral de ordenación urbana de Vigo recolle nun mapa a delimitación do conxunto que forman as cinco estacións rupestres denominadas “Viveiro”, así coma doutras seis rochas máis nas que se inclúen os petróglifos de Castiñeirón, Presa das Rodas, As Presas, Leixíades 1 e 2 e Lapa Furada.

Coa suficiente información, medidas de precaución e coidado constante non tería que haber problemas para unha posta en valor social deste legado patrimonial.

Neste momento, os indicadores dalgúns destes petróglifos están moi illados uns dos outros, sen conexión informativa entre eles, sen percorrido estruturado, nin paneis informativos suficientes que permitan ter unha visión de conxunto en todo momento que permita os visitantes situarse contextualmente con respecto ao valor e importancia de todo este conxunto.

Máis información

Concello de Vigo, Catálogo do PXOM

Ángel de Prado, Petróglifos do Maúxo

Galería de imaxes

Podedes acceder a unha galería de imaxes destes gravados rupestres, do álbum web de Ángel de Prado.

Navegadores GPS

Ruta do petróglifos de Coruxo

Localización

(Ver en Goolge Maps)

Está próximo á beira da pista que vai dende a capela de S. Sebastián en Coruxo ata o parque forestal de Saiáns.

No mapa que se acompaña máis abaixo, ampliando a foto, tedes marcado o camiño para chegar. Indo dende a capela, chegamos á altura do campo de fútbol, onde hai unha encrucillada. Tomamos o camiño da dereita e avanzamos uns 1200 m. Atopamos entón un pequeno sendeiro que baixa á nosa dereita. Seguimos por uns 200 m ata chegarmos a unha encrucillada; descendemos uns 20 m polo camiño que atopamos de fronte e seguindamente saímos do camiño á esquerda. No medio das árbores veremos un afloramento rochoso. Unha das rochas, cortada polos canteiros e que aínda conserva as marcas dos puntos de corte é a que presenta as figuras que imos describir.

Descrición

Rocha: horizontal, cortada. Dimensións: 2 x 1,70 m.

Gravados:

• Motivo principal, no centro da rocha, composto por 4 círculos concéntricos, cun diámetro total de 41 cm, con coviña central e suco de saída que rematan unha cazoleta de 12 cm de diámetro.
• Asociado a este motivo vai apegado un círculo de 11 cm de diámetro con coviña e suco de saída cara ao sueste.
• Composición de 3 círculos concéntricos, o exterior incompleto, cun diámetro total de 32 cm, con coviña central e suco de saída cara ao noroeste.
• Apegado a un dos puntos de corte da pedra hai un motivo composto por 2 círculos concéntricos incompletos, cun diámetro total de 21 cm e coviña central.
• 30 cm ao norte desta figura hai un círculo incompleto, de 17 cm de diámetro, con coviña central.
• Dispersas pola rocha hai varias coviñas máis.

Acompañando esta rocha hai outras dúas con outros motivos máis simples:

• 4 m ao sueste vemos unha rocha con coviñas e un pequeno círculo con coviña central.
• 5 m ao suroeste podemos atopar outra rocha na que hai unha figura cruciforme.

Estado de conservación

A falta de mantemento e coidados por parte da administración local, como responsábel máis directo, fan que sobre as rochas se acumule todo tipo de vexetación e liques.

Os liques e carrizos son daniños para a conservación dos sucos na rocha.

Por outra banda, a vexetación invasora chega en moitos casos a ocultar completamente os petróglifos.

Non hai indicadores nin paneis informativos de ningún tipo. Chegar ata estes petróglifos é toda unha aventura de pescuda e descuberta para quen non vaia equipado de material cartográfico ben preciso.

Valoración final

Por regra xeral, os petróglifos en Vigo non contan con accións regulares de mantemento, coidado, vixilancia e posta en valor.

Falta unha acción decidida por parte da acción conxunta das concellarías implicadas, como poden ser Cultura, Patrimonio, Medio Ambiente e Educación, para levar a cabo un proxecto integral de actuación sobre os noso gravados rupestres.

A educación nos centros de ensino a través de material didáctico apropiado, o coidado medio ambiental na contorna dos xacigos, a posta en valor e mantemento por parte de patrimonio e a proxección social que Cultura debe achegar forman un conxunto de actuacións que poidan dar posibilidades de facer chegar á cidadanía un dos principais expoñentes da arte, cultura e sociedade dos devanceiros que nos legaron estes símbolos que hoxe en día forman parte da nosa identidade.

Máis información

Concello de Vigo, Catálogo do PXOM

Ángel de Prado, Petróglifos do Maúxo

Navegadores GPS

Ruta do petróglifos de Coruxo

Fotografías: Angel de Prado.

Localización

Está situado no lugar de Fragoselo, na parroquia de Coruxo. (Ver en Google Maps).

A chegada a este lugar non é doada por non estar preto dunha pista principal de comunicación. Imprimide a imaxe detallada ou descargade a posición GPS da súa localización.

Descrición

Trátase dunha rocha na que aparece unha figura oval formada por máis de 70 coviñas que non sobrepasan os 3 cm de tamaño cada unha delas. Ten un diámetro maior de 2,45 m e un diámetro menor de 1,80 m.

Estado de conservación

Consérvase en bo estado e cun letreiro localizador de madeira, preto da súa localización.

Valoración final

É unha representación rara en canto á disposición das coviñas formando un óvalo. Non aparece asociada a outros gravados (só hai dúas cazoletas illadas ao seu redor). Está próxima a outra estación de petróglifos que en cambio está profusamente decorada, a Chan Grande, pertencente xa a Oia, a uns 200 m cara ao oeste.

Máis información

Ficha do catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo)

Navegadores GPS

Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).

Imaxes: Ángel de Prado

Localización

(Ver en Google Maps)

Está situado no lugar de Fragoselo, na parroquia de Coruxo. Podemos velo sobre unha elevación rochosa cunha lixeira inclinación cara ao norte, no bordo dunha vertente cara ao regato. A rocha ten 2,30 x 1,40 m.

Descrición

Atopamos seis pías das denominadas muíños naviculares. Destaca a profundidade dalgúns deles, que mesmo chegan aos 10 cm. Nos extremos de cada pía hai cadanseu rebaixe oval, habitual neste tipo de petróglifos.

Atópanse distribuídos en dous eixos con forma semicircular. A distribución é de tres naviculares en disposición paralela na banda oriental, dous naviculares paralelos na outra banda do semicirco, en orientación occidental, e un último navicular desprazado dos demais cara ao sur.

Neste último navicular poden observarse uns sucos conectados co rebaixe central e cun dos pequenos rebaixes do extremo.

Este tipo de disposición en paralelo tamén se pode ver noutro conxunto de petróglifos naviculares existente en Coruxo, o chamado petróglifo dos Pintos, na parroquia de Oia.

Nunha rocha adxacente obsérvanse dúas coviñas.

Estado de conservación

Hai unha clara agresión por exceso de eucaliptos ao redor desa rocha, con todas as consecuencias que trae consigo. O illamento das pedras permite a non agresión humana tan frecuente noutros lugares; pero non existe ningún tipo de posta en valor cultural deste xacemento do Bronce galaico. A conservación e preservación durante milleiros de anos deste tipo de gravados, que conseguiron zafarse ademais da esquilma dos pedreiros, é unha prioridade nuns momentos en que se pasou da explotación intensiva de canteiras á explotación intensiva dos recursos forestais, todo sempre en detrimento e desaparición deste legado patrimonial do que aínda non fomos quen de descifrar o seu significado.

Valoración final

A escaseza destes conxuntos naviculares, dos que apenas temos representacións no concello (cfr. petróglifo dos Pintos, en Oia), fai que sexa necesaria unha posta en valor e en relación destes agrupamentos, así como unha adecuada difusión das posíbeis significacións ás que poden estar asociados.

Máis información

Concello de Vigo, Catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo)

Angel de Prado, Petróglifos do Maúxo.

Navegadores GPS

Ruta do petróglifos de Coruxo

Imaxes: Angel de Prado

Localización

(Ver en Google Maps)

Está situado en Fragoselo, a 300 metros da capela de San Sebastián, pola pista que vai ao campo de fútbol. Á beira da pista hai un cartel indicador de madeira. A partir de media tarde, as árbores dificultan coa súa sombra a apreciación das representacións gravadas. Están nun afloramento rochoso inclinado cara ao nacente, cunha elevación de apenas 30 cm.

Descrición

A rocha mide 8 x 7 m e presenta combinacións de círculos, coviñas e sucos en tres seccións diferentes:

Na zona norte da rocha (á nosa dereita de fronte a ela) hai unha serie de círculos (simples, dous círculos concéntricos, círculos incompletos) unidos entre si por sucos orientados en distintas direccións. Completando os espazos entre estas figuras hai numerosas coviñas agrupadas entre si.

Zona central: hai tres cazoletas dispersas aliñadas entre elas. Sobre as dúas da esquerda hai catro círculos concéntricos con suco de saída. No extremo do suco hai un círculo simple máis pequeno con coviña central.

Zona sur: no extremo da rocha hai tres cazoletas xuntas.

Estado de conservación

Ao estar ben indicado, e ao lado da pista, faise susceptíbel de maiores agresións por parte das persoas que se acheguen a el sen coñecementos do que non se debe facer ante un gravado rupestre.

É urxente que se dispoña unha boa información á súa beira (paneis, fotografías, debuxos esquemáticos) que eviten que a xente sinta a necesidade de rascar con obxectos que os deterioren irremediabelmente. Xa existen exemplos desta boa información, como se fixo nos petróglifos do Carballoso, nesta mesma ruta de Coruxo.

Máis información

Ángel de Prado, Petróglifos do Maúxo

Concello de Vigo, Catálogo do PXOM

Navegadores GPS

Ruta dos petróglifos de Coruxo

Localización

Están situados no lugar chamado Outeiro do Castro, preto da estrada do Fragoselo. Están formados por dous conxuntos de gravados: un deles situado no cumio do outeiro, repartido en pedras fracturadas; o outro, que aquí mostramos, está un pouco máis abaixo, a uns dez metros de distancia, ao pé da verea, sobre unha laxe de 2m x 3m.

Descrición

Laxe sur

A laxe está fracturada en tres partes, e en cada unha delas hai figuras representadas.

Na parte esquerda hai tres gravados de círculos concéntricos: un incompleto no bordo da pedra; ao seu carón, outro con coviña central e dous círculos; máis á dereita un terceiro gravado con coviña central e tres círculos concéntricos.

Na parte central poden verse tres gravados circulares: o máis próximo a nós, de difícil apreciación, ten coviña central, un primeiro círculo completo e un segundo círculo incompleto; a seguir outro gravado de tres circos concéntricos con coviña central; finalmente, outro gravado de tres circos concéntricos con coviña central tamén.

Na parte dereita distínguense dous gravados circulares con tres circos concéntricos e coviña central.

Laxe do outeiro

Na zona superior do outeiro, as laxes teñen diferentes gravados bastante interesantes tamén.

Muíños naviculares: no bordo da zona sur da laxe superior, atopamos dous muíños naviculares cos seus correspondentes rebaixes dos extremos.

Reticulares: a continuación dos muíños, podemos observar varios gravados con motivos reticulares.

1º Reticulado: cando menos pódense observar dez fileiras de cuadrículas nunha das orientacións do taboleiro.

2º Reticulado: é de tamaño inferior e apenas se poden apreciar o número posíbel de cuadrículas.

Coviñas: finalmente, a uns cinco metros ao leste dos anteriores gravados, observaremos sen problema dúas coviñas dun tamaño medio.

Estado de conservación

Como podemos ver nas fotos, non hai coidado das pedras, xa que o lique e o carrizo invaden os gravados pouco a pouco.

Tampouco hai panel informativo con fotos ou debuxos dos gravados que permitan unha clara observación sen necesidade de ocasionar ningunha agresión indesexesábel.

Falta tamén, coma en case todos, unha información sobre como debemos “portarnos” ante un gravado rupestre, que precaucións debemos gardar, etc.

Outra información

Podedes acceder a unha galería de imaxes destes petróglifos.

Navegadores GPS

Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)

Localización

Este conxunto de petróglifos forma parte dun grupo de once estacións de gravados que hai nesta contorna e está situado próximo ao camiño da Subida a San Sebastián, cara a Oia, pasando os petróglifos, tamén próximos a este camiño, de Castiñeirón, Presa das Rodas e As Presas e O Pontón.

Conforme collemos a desviación por esta pista para Oia, a cincocentos cincuenta metros atopamos unha desviación á nosa dereita. Outros cen metro por este novo camiño e atoparemos a indicación do petróglifo nun cartel de madeira.

O primeiro que atopamos a carón deste indicador é unha gran rocha oca pola parte inferior, a Lapa Furada. Aos pés dela xa podemos observar varias cazoletas.

O petróglifo que nos interesa está situado uns corenta metros ao nordeste, nun conxunto de rochas prominente sobre a pequena pendente que o arrodea. Concretamente podemos atopalo na parte lateral inferior desta prominencia.

Descrición

Atopamos dúas pequenas laxes con cadanseu muíño navicular como elemento máis salientable a simple vista, cunha separación de apenas dous metros e a diferente altura entre si.

Rocha superior: presenta un muíño navicular con cadanseu rebaixe nos extremos. Nun deles observamos un semicírculo atravesa diametralmente por un suco. Na parte lateral do muíño aparecen unhas curiosas liñas sinuosas, como serpentiformes, pero de dificultosa apreciación polo acusado desgaste da superficie.

Rocha inferior: presenta un muíño navicular con cadanseu rebaixe nos extremos. Nun dos extremos hai un círculo incompleto con coviña central, asociado a outras cinco coviñas. No outro extremo podemos contar ata quince coviñas máis.

Estado de conservación

Non dispoñen de protección, mais a dificultade inicial para atopalos serve de primeira defensa contra as agresións habituais nestes gravados. A conservación dos muíños naviculares é boa; non así os gravados asociados, que apenas son xa perceptíbeis. Neste caso, os dedos serán a nosa mellor guía para apreciar os distintos sucos presentes nas laxes.

Valoración final

A indicación do cartel de madeira non fai referencia á localización exacta deste conxunto. Calquera persoa pode pensar nas coviñas que hai xusto ao pé da Lapa Furada como os petróglifos de referencia sinalados.

Só as persoas que dispoñan de catálogos de gravados rupestres poderán facer unha pescuda pola contorna tentando localizalos ata dar con eles a uns corenta metros de distancia da indicación.

É unha mágoa que ao lado do letreiro non haxa un debuxo esquemático ou fotografía dos gravados, cunha descrición apropiada.

Máis información

Galería de imaxes

Ficha do catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo)

Navegadores GPS

Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).

Localización

(Ver en Google Maps)

Este conxunto de petróglifos está situado próximo ao camiño da Subida a San Sebastián, cara a Oia, pasando os petróglifos, tamén próximos a este camiño, de Castiñeirón, Presa das Rodas e As Presas.

Conforme collemos a desviación por esta pista para Oia, aos poucos metros podemos ver o conxunto de rochas que afloran sobre o cavorco que forma o regato.

Forma parte dun grupo de once estacións de gravados que hai nesta contorna.

Descrición

O conxunto está formado por 6 rochas gravadas con distintos motivos.

A) unha rocha cun gravado navicular con cadanseu rebaixe nos extremos.

B) Dous metros ao sur desta hai unha rocha con dous gravados naviculares, con cadanseu rebaixe nos extremos, máis dúas coviñas a carón dun dos naviculares.

C) O máis interesante é a figura serpentiforme –que aparece nalgún outro petróglifo de Vigo, p.e., A Chan Grande en Oia-, cuns 80 cm de lonxitude e ondulante de norte a sur. No resto da rocha podemos apreciar sucos indeterminados unindo cazoleta de distintos diámetros, entre 4 cm e 9 cm. Tamén chegamos a ver un círculo case completo, duns 40 cm de diámetro, con diversos sucos dentro e fóra del.

D) Nesta rocha temos a representación máis destacábel do conxunto. Trátase de 3 circos concéntricos, de 34 cm de diámetro, con suco de entrada-saída (nordés-suroeste) e cazoletiña central. No extremo deste suco apreciamos dous circos concéntricos incompletos con coviñas entre os seus sucos. Na zona oeste desta rocha hai unha figura circular con coviñas ao seu redor e algún suco indeterminado.

E) Nesta rocha hai un gravado formado por 2 circos concéntricos con coviña central.

F) Uns 6 m cara ao leste hai outra rocha que presenta un gravado formado por 4 circos concéntricos con coviña central e un pequeno suco. Ao seu lado hai varios sucos curvilíneos en disposición paralela.

Estado de conservación

O exceso de árbores invasoras que hai ao seu arredor, tan prexudiciais tamén para o resto da vexetación, impide que entre a luz tan necesaria para a perfecta visión destes gravados. Por outra parte, o crecemento destas árbores entre as propias rochas provoca unha agresión directa sobre a súa conservación.

Tampouco existe ningún tipo de paneis e indicadores, con información precisa e específica sobre eles que permita a súa visión e comprensión sen necesidade de repasalos con obxectos que poidan causar danos irreparábeis nos sucos, xa de seu bastante desgastados.

Valoración final

Visitar os nosos petróglifos é unha odisea en moitos casos debido á dificultade de localización.

Un patrimonio tan fermoso, tan milenario, tan enigmático no seu significado, tan admirábel pola beleza da súa realización; un patrimonio que tanto significou para os nosos antepasados e que agora esmoreza baixo a maleza, ou desapareza baixo as desconsideradas gadoupas da presión urbanística e o progreso.

Merecemos que nos abran os lugares de lecer das nosas zonas forestais para o paseo natural e tamén cultural. Queremos descontaminarnos da cidade nos aínda grandes bosques periurbanos que temos pateando entre unha cultura milenaria que entre todos podemos contribuír a conservar e divulgar.

Nada se perde nin se deteriora se poñemos o empeño en que non suceda.

Mais para iso cómpren unhas administracións –principiando pola municipal- que saiban implicar a todos os sectores da sociedade interesados en que a nosa cultura máis antiga exista e deixe de ser ocultada e permanecer agochada da vista da xente. Así non a conservamos mellor; así só a tapamos con terra ou maleza para que ninguén se achegue a ela.

Nós sentímonos responsábeis de cada pedra gravada hai miles de anos polas mans que hoxe levamos nos nosos xenes. Queremos contribuír a facer o posíbel para que este patrimonio sexa de todos, estea mellor conservado e se promova unha responsabilidade pola súa conservación e transmisión entre toda a cidadanía.

Os representantes que eliximos ano tras ano, cada lexislatura dun partido diferente, non o están facendo, e nós, mentres, lamentando ver todo este irrepetíbel patrimonio á deriva.

Máis información

Ficha do catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo)

Galería de imaxes

Aquí podedes ver unha relación de fotos máis ampla.

Vídeo dos petróglifos do Pontón

Navegadores GPS

Ruta dos petróglifos de Coruxo

Localización

(Ver en Google Maps)

Este castro está situado no conxunto de gravados do monte de Fragoselo, onde están situados outros petróglifos importantes coma Castiñeirón, Presa das Rodas, O Pontón, Leixiades, Lapa Furada ou o grupo de Viveiro. Este en particular está moi próximo a Presa das Rodas, introducíndose por un camiño que hai a continuación destes gravados, atoparemos a laxe cun indicador..

Descrición

Trátase dunha rocha de 2,80 x 0,70 m. Sobre ela podemos distinguir numerosas coviñas. Unha desta coviñas situada no centro da laxe está conectada cun suco que percorre a pedra nunha lonxitude de 1,20 m, describindo unha lixeira curva.

As coviñas son de diferentes tamaños, chegando algunha delas aos 10 cm de diámetro. Non teñen unha organización precisa, aínda que se observa unha distribución en canto á concentración de coviñas máis anchas (no centro da rocha) e outras máis pequenas (do centro cara a un extremo).

Estado de conservación

Tal como pode observarse nas fotos, o lugar está bastante descoidado e falto de limpeza. Claro que deixar esta rocha ao descuberto sen máis, tamén sería dunha grande irresponsabilidade polo perigo de inmediata agresión que sufriría.

Valoración final

Como resultado da concentración de once rochas con gravados que hai próximas entre si neste monte en concreto, poderíase crear facilmente un pequeno itinerario por este lugar coas oportunas indicacións tanto para a súa posta en valor como para a súa conservación. É necesario un continuo labor didáctico in situ que ensine aos visitantes o comportamento adecuado ante este patrimonio milenario que reside entre o patrimonio natural dos nosos montes, ao tempo que se pode ensinar a forma de vida e referencias culturais dos habitantes da idade do bronce no noso territorio.

Galería de imaxes

Podedes acceder a unha galería de imaxes máis completa destes gravados.

Máis información

Concello de Vigo, Ficha do catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo)

Galería de imaxes

Podedes acceder a unha galería de fotos máis completa destes gravados.

Vídeo do petróglifo As Presas

Navegadores GPS

Ruta dos petróglifos de Coruxo

Localización

(Google Maps)

O petróglifo de Fragoselo tamén chamado “Pedra Moura” está situado nos montes de Coruxo, nun lugar que forma parte da maior concentración de gravados rupestres do concello de Vigo.

Chégase a esta laxe doadamente dende a ermida de San Sebastián. Hai dous paneis indicadores á entrada do camiño que nos conduce ata a “Pedra Moura”. Alí atoparemos un cerrado que, na súa parte superior, vese claramente que está construído sobre a rocha dos gravados.

É moi importante decatarse que estamos ante unha de arte da prehistoria, unha obra de arte gravada na pedra, que ten máis de catro mil anos de antigüidade. Non debemos pisala en ningún caso, xa que sería o mesmo ca estar pisando un Picasso ou calquera outra obra artística de incalculable valor que imaxinemos.

Esquerda, zona inferior da rocha – Dereita, zona superior da rocha

Descrición

Esta rocha mide 10,5m x 4,5m, e presenta unha lixeira caída cara ao sur. Trátase do maior conxunto de gravados rupestres sobre unha rocha que hai en todo Vigo, e fai dela, ao mesmo tempo, o máis importante dos testemuños da Idade do Bronce que chegou ata nós no concello de Vigo.

Na imaxe do panel informativo, a zona superior da rocha é a que está situada á dereita.

É importante ir a unha hora do día en que o sol permita ver sensibelmente ben as figuras, xa que as árbores proxectan a súa sombra e impiden unha observación adecuada. As imaxes desta publicación foron tomadas cerca das oito da tarde do solsticio de verán. A posición extrema de máximo desprazamento cara ao norte do sol nestas datas permite esquivar a maioría das sombras das árbores.

A parte superior da rocha e primeira que atopamos na visita está moi desgastada e percíbense con dificultade algunha representacións circulares e numerosas coviñas.

A Pedra Moura vista desde a zona superior

Figuras: Toda a rocha está ateigada de gravados nos que se aprecian unha gran cantidade de combinacións circulares, cazoletas, coviñas e mesmo o que se interpreta como oito pares de pegadas de zoomorfo.

Zona superior da rocha

A figura que máis destacada e que mellor se observa nesta estación de arte rupestre é a gran representación de círculos concéntricos que mide 124 cm de diámetro, con seis circos concéntricos e unha gran cruz inscrita no centro.

Tamén é de salientar o suco serpeante que percorre a rocha polo centro en sentido lonxitudinal, que actúa como canle distribuidora das figuras a ambos os lados.

Lendas

Outro aspecto importante deste lugar arqueolóxico é a existencia de lendas ao redor da pedra gravada. Entre as variantes que se poden escoitar, o denominador común é a presenza de tesouros, mouras e serpes común a moitos outros lugares arqueolóxicos de toda Galiza. De feito, que se lle chame “Pedra Moura” xa nos dá referencia da característica etnográfica deste lugar. Esta lenda podedes lela no libro Arte rupestre nos montes do Maúxo, publicado polo museo de Castrelos.

Logo do enorme traballo de recollida arqueolóxica feito no noso territorio, agora queda por facer unha exhaustiva recollida do patrimonio inmaterial: o mundo das lendas, do animismo, dos seres máxicos galaicos.

Reproducimos aquí a lenda da moura que está asociada a este conxunto de gravados rupestres, publicada no traballo de María Alonso Alonso titulado «De mouras, tártalos e acompañamentos: un estudo da tradición oral da parroquia de Coruxo (Vigo)»:

«As lendas que aparecen no corpus do estudo relacionado coa parroquia de Coruxo teñen principalmente como protagonista unha personaxe feminina ou moura que normalmente se caracteriza pola súa enorme fermosura e que aparece ao amencer ou ao crepúsculo peiteando a súa longa melena rubia cun peite dourado. En Coruxo, a moura está constantemente relacionada con dúas diferentes localizacións específicas: A Pedra Moura e O Penedo da Moura. Aprimeira atópase na Devesa, na zona alta de Fragoselo, lugar ben coñecido polos petróglifos que esconde e que se poden ver ao redor da  Pedra Moura e deron pé á construción dun valado protector xa que, ata hai pouco, estes petróglifos atopábanse nun lamentable estado de abandono.

Lateral esquerdo, figuras principais de círculos concéntricos

O segundo referente é un monólito de granito dun tamaño relativamente grande e redondeado que coma o anterior ten un petróglifo pero neste caso na súa superficie. Atópase na zona coñecida coma Pedra Longa, tamén en Fragoselo. Débese destacar o feito de que a gran maioría das lendas referidas ás mouras en Coruxo teñen como referencia topográfica a zona de Fragoselo xa que é a máis próxima ao monte e aos numerosos restos arqueolóxicos da vila.
Despois de analizar as diferentes lendas relacionadas coas mouras no corpus, pódense destacar unha serie de características en común. Normalmente aparecen para peitear a súa longa melena rubia coas primeiras luces do día saíndo do penedo que é o lugar no que están enfeitizadas. Considéranse presas dun feitizo que as teñen condenadas a vivir no penedo como gardas de incribles tesouros e soamente un varón virxe pode liberalas. De feito, dise que o mozo que pase a proba e libere a moura será premiado co ouro que está agochado dentro do penedo.

Lateral esquerdo, figura principal

Tendo en conta algunhas das lendas, parece ser que o proceso para romper o encantamento é o seguinte: despois de que o mozo acorda coa moura a axuda, ela volve introducirse no penedo para saír convertida en serpe; a continuación, a serpe sobe enroscándose polas pernas do mozo ata chegar á súa cabeza e pon un caravel vermello no seu bico; a única condición que debe cumprir o mozo é a de non mencionar nunca a Deus xa que en caso contrario o encantamento duplicaríase e a moura quedaría condenada a vivir dentro do penedo para sempre. Son varias as historias recollidas no corpus que fan referencia a este proceso de desencantamento pero en ningunha destas o mozo é capaz de completar o seu labor sen gritar o nome de Deus en canto sente a serpe subirlle polo corpo. Estas historias rematan coa moura entrando no penedo en forma de serpe e desaparecendo para sempre».

Visa desde a zona inferior da rocha

Estado de conservación

A pesar da intervención levada a cabo para a sinalización e do cerrado, máis ou menos acertado, realizado ao se redor, a verdade é que o deterioro desta rocha é palpable; tanto que apenas se notan a metade dos gravados que aparecen representados en diversos debuxos que podemos atopar en publicacións. Cómpre acometer unha intervención que impida o paulatino e acelerado proceso de desaparición dos gravados, tanto desta rocha coma das demais existentes.

Tamén se botan de menos uns paneis in situ con debuxos explicativos das distintas figuracións, para impedir que as persoas visitantes remarquen desaprensivamente os gravados con pedras, xices ou anacos de tella. Sinalizar excesivamente un lugar arqueolóxico para despois deixalo abandonado á súa sorte é imprudente e irresponsábel.

Zona inferior da rocha desde o lateral esquerdo

Do mesmo xeito que existe un equipo de traballadores  dedicado á conservación de parques e xardíns da cidade, debería existir tamén outro dedicado diariamente ao mantemento destes lugares arqueolóxicos máis relevantes e sinalizados.

De igual meneira que xa se pode ver noutros lugares de Galicia coma Mogor ou a Caeira, aquí é necesario que se constrúa unha pasarela ao redor da rocha, con paneis explicativos e debuxos que conciencien os visitantes de que non se deben pisar os gravados.

Máis información

Galería de imaxes.

J.M. Hidalgo Cuñarro, Vigo arqueológico.

Concello de Vigo, Catálogo do PXOM.

Zona inferior da rocha

María Alonso Alonso, De mouras tártalos e acompañamentos. Un estudo da tradición oral da parroquia de Coruxo.pdf, Universidade de Vigo, 2011.

Mancomunidade de Montes Veciñais en Man Común de Vigo, A lenda da Moura, (vídeo youtube)

Navegadores GPS

Ruta dos petróglifos de Coruxo

Localización

Está situado sobre unha pequena elevación rochosa, cunhas espectaculares vistas sobre a ría, con Toralla e as Cíes ao fondo. Os gravados están no seu cumio, nunha pedra horizontal.

Dentro do conxunto que forman os cinco conxuntos de gravados denominados O Carballoso, este é o único que está en terras de Coruxo; os demais están xa en Oia.

Todos eles se atopan paralelos á pista que une Coruxo con Oia dende a ermida de S. Sebastián ata o parque forestal de Oia.

Descrición

Hai dúas combinacións circulares e un rebaixe navicular.

A. Un petróglifo con dous círculos concéntricos completos e unha coviña central. Ten aproximadamente uns 28 cm de diámetro.

B. Un petróglifo formado por tres círculos concéntricos –o exterior incompleto-, sen coviña central e cun suco de saída en dirección sueste. Mide uns 36 cm de diámetro. Está situado a un metro e medio do anterior en dirección suroeste.

C. Un petróglifo navicular cun rebaixe en cada extremo. Está situado entre os dous petróglifos circulares, en dirección oeste. Mide uns 70 cm de longo e uns 24 cm de largo.

Estado de conservación: non hai especiais incidencias que estean danando estes gravados. Conta cunha sinalización adecuada, aínda que non representa os gravados na súa totalidade, senón só parcialmente os círculos concéntricos A e o navicular. Falta un debuxo ou fotografía que permita visualizalos todos de vez sen necesidade de riscar neles con ningún tipo de marcador agresivo.

Valoración final: o cartel ofrece unha ampla información, tanto dos elementos paisaxísticos que se contemplan dende este lugar, como das interpretacións e contextualizacións dos gravados que nos ocupan. Achega interesante información sobre os resultados das análises de residuos do interior do petróglifo navicular, no que destaca a posíbel función de muíño, coma os restos de materiais asociados a ritos funerarios ou a substancias narcóticas. Poden ter que ver as formas circulares con rituais ou representacións que fagan referencia á morte ou ao máis alá? Nunha época en que a vida humana era tan breve, e na que xa se herdara un concepto moi importante da relación cos mortos (as mámoas agochan no seu interior moradas mortuorias realizadas nun elemento eterno, a pedra, megálitos de complexa construción para a tecnoloxía lítica da época, construídos para seren vistos só polos defuntos), poderían ter que ver as construción circulares con rituais de comunicación co máis alá, foren deidades, foren defuntos?

Máis información:

Podedes acceder a unha galería de imaxes.

Ficha do catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo)

Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.

(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).

Localización

Do grupo que forman as cinco rochas do Viveiro este é o máis afastado do conxunto, podemos chegar a el baixando pola pista que vai ao petróglifo da Lapa Furada. A rocha atoparémola sobresaínte no bordo da vertente.

(Ver en Google Maps)

Descrición

Na rocha aprécianse oito coviñas enriba, aínda ben visíbeis, nunha superficie de 1,40 x 0,60 m.

Estado de conservación

Onde está situado fixeron unha corta e os eucaliptos comezan a medrar, o que provoca que desde a pista non se mire esta rocha. Por outra parte, un pouco máis arriba da rocha deixaron amoreado todos os restos da corta. Cabe sinalar que se este amontoamento de troncos se chega a facer un pouco máis abaixo, taparían a rocha. Queremos supoñer que os responsábeis destas árbores coñecen a situación destes xacementos arqueolóxicos.

Valoración final

Ten unhas boas vistas á ría e á cidade, que en canto medren as árbores desaparecerá.

Hai que poñer en evidencia que o día que se fixeron estas fotos baixaban por esa pista camións formigoneiras para unha obra que están facendo máis abaixo, nas ultimas casas que hai antes do monte. Salientamos este feito e a súa gravidade por canto en vez de acceder pola parte inferior á obra, os camións soben ata a capela de San Sebastián, seguen pola pista cara a Oia e logo baixan pola pista que vai a Lapa Furada; a continuación pasa polo Viveiro V e van dar ás casas do barrio de Burdés.

O caso é que, coas fochas da pista, os camións van deixando regueiros de formigón polo camiño. Unha cousa que sempre nos chamou a atención é que non importa o afastados das pistas e sendeiros que nos atopemos, incluso estando no máis mesto do bosque, sempre atopamos lixo por onde vaiamos: latas de refrescos, bolsas plásticas, botellas, latas de aceites dos que traballan con maquinarias, rodas, colchóns restos de electrodomésticos etc.

Máis información

Concello de Vigo, Catálogo do PXOM

Ángel de Prado, Petróglifos do Maúxo

Navegadores GPS

Ruta do petróglifos de Coruxo

Localización

(Ver en Google Maps)

Está situado moi preto da ermida de San Sebastián de Coruxo, á beira da estrada que se dirixe ao campo de fútbol.

Non ten indicador para dar con el; hai que camiñar pola beira esquerda da estrada uns cincuenta metros cara ao campo de fútbol e xa se ve a laxe a uns dez metros da estrada, no monte.

Forma parte dun conxunto de laxes que foron esnaquizadas polos canteiros; polo tanto, a saber cantos gravados se perderon baixo as marretas dos picapedreiros.

Descrición

A figura conservada ten formas circulares; partindo dunha cazoleta central, desenvólvense concentricamente ao seu redor tres círculos, os dous primeiros completos e o terceiro incompleto, por estar asociado a outro círculo externo máis grande.

Estado de conservación

O estado de conservación é coma en todos os demais casos, de acelerada descomposición. Urxe tomar medidas para a conservación da pedra no estado actual evitando o seu paulatino e acelerado desgaste.

Tense apuntado que en poucos anos desaparecerán unha boa parte dos petróglifos galegos debido tanto ao desgaste climatolóxico coma á acción humana.

Máis información

Concello de Vigo: Ficha do PXOM de Vigo

Galería de imaxes

Podedes ver unha relación máis ampla aquí de fotos.