Castro de Vigo

Arquivado en: Castros,Centro — Etiquetas: castro — Xosé Couñago

Localización

É o castro urbano de Vigo e está situado no corazón da cidade, no monte que leva o seu nome, hoxe en día un gran parque con moi diferentes utilizacións e variedade de zonas de diverso interese. Dos vinte e sete castros catalogados en Vigo este podería ser neste momento o máis interesante en canto á súa difusión e achegamento de persoas a visitalo, tanto polo tamaño das escavacións e musealización ata agora levadas a cabo como pola dimensión do que aínda queda por desenterrar. A súa céntrica situación permite un doado acceso dende calquera punto do concello.

Descrición

O estado actual de restauración permítenos apreciar diversos detalles moi importantes para comprendermos a forma de vida dos nosos devanceiros galaicos.

Na entrada do recinto, o primeiro que atopamos é a recreación de tres edificacións castrexas que formaban un conxunto con eirado central e que obedecen á súa función de centro de interpretación da vida castrexa. Unha excelente recreación con todo tipo de detalles en cada construción: a primeira é unha vivenda circular completa, con patio exterior cuberto e integrado na vivenda polo propio colmo de toda a edificación. No seu interior non falta detalle, dende a entrada ata os lugares habilitados para durmir na parte superior, con todo tipo de utensilios que representan a vida diaria.

A seguinte recreación circular reproduce un recinto de almacenaxe, con todos os elementos representativos no seu interior.

Non menos interesante resulta a terceira construción, de forma rectangular e cunha caracterización diferente nas súas paredes con respecto ás anteriores circulares. Nesta edificación reprodúcese o posíbel lugar de traballo e realización de labores artesanais.

Unha vez rematada a visita preparatoria, contamos con todas as claves para interpretar con maior apreciación cada unhas das construcións reais que visitaremos durante o percorrido pola musealización do castro de Vigo.

Comezaremos esta descrición dende o lado norte, a partir da entrada principal colocándonos na pasarela de madeira que discorre polo interior do castro para facilitar a súa visita. En primeiro lugar percorreremos a zona superior á pasarela e a continuación volveremos describindo a zona inferior deste xacigo castrexo.

A primeira construción que teriamos no extremo esquerdo é unha edificación das datadas entre as máis antigas deste castro, posibelmente pertencente ao século III a.e., escavada na propia rocha e que aínda conserva o fogar na zona semicircular e dous ocos, na zona rectangular, para sostemento de postes. Hoxe en día este chan está tapado con terra e non se poden apreciar os elementos descritos, mais podedes ler un artigo completo sobre esta vivenda na web Vigo Arqueológico, do arqueólogo Hidalgo Cuñarro, onde se observan con claridade estes detalles nunha imaxe correspondente ás escavacións orixinais. (foto dereita)

Un pouco máis arriba desta construción, no extremo superior do xacemento, podemos ver un conxunto formado por tres vivendas: a primeira delas de amplo semicírculo que se une, a a través dun pequeno muro, no seu canto dereito, con outra vivenda de planta cadrada. A vivenda circular conservaba na súa orixe unha prominente lareira central que desapareceu durante os últimos anos, tralo estado de abandono que sufríu o castro. Podedes ver unha espléndida imaxe desta lareira nun artigo publicado por Hidalgo Cuñarro na súa web Vigo Arqueológico. Ao longo do percorrido atoparemos varias vivendas con lareiras no chan situadas en distintos lugares do seu interior e con diferentes formas e tipoloxías. Este mesmo arqueólogo ten un interesante artigo na súa web Vigo Arqueológico dedicado aos diferentes fogares que podemos atopar no castro de Vigo. Recomendamos unha atenta lectura para unha mellor aproximación ás imaxes que tendes neste percorrido.

A continuación desta vivenda contemplamos outra de formas cuadrangulares, situada no extremo nordés do recinto que conserva restos de muros dunha construción anterior, sobre a que se superpuxo esta nova edificación. Esta superposicións fálanos da existencia de distintos períodos de habitación neste castro, que observaremos ao longo deste percorrido. (foto superior)

Na vivenda cuadrangular que está acaroada á anterior constatamos claramente a superposición de diferentes épocas de poboamento, xa que se aprecian dous muros de fasquía máis circular baixo os cimentos desta planta cadrada. (foto esquerda)

Á dereita destas primeiras construcións, atopamos un conxunto importante. unha gran cabana elíptica con peche de patio polo exterior. As características máis importantes son: conserva no interior un lar terreo e a carón del varios buratos para a colocación de postes de madeira; apegado ao exterior da súa parede norte podemos observar outro pequeno patio exterior. (foto dereita)

Ao pé desta vivenda elíptica temos ante nós outra circular que conserva o seu perímetro completo, máis elevado na súa zona posterior. Chama a atención a carencia de porta, mais consideremos que o que estamos vendo non é a parede da vivenda propiamente dita, senón os seus alicerces. Hai que ter presente que a porta de entrada aínda estaría máis arriba. En xeral todos os muros que observamos neste xacigo castrexo pertencen aos cimentos das edificacións. (foto esquerda)

Á dereita destas dúas construcións podemos observar un magnífico exemplo de vivenda circular con patio exterior pechado, semellante á reconstrución musealizada que se encontra na entrada do recinto. Analizar con atención unha e outra dános unha idea máis achegada á realidade de como foi a vivenda na súa orixe. Este patio exterior complétase con outra construción apegada de planta cadrada da que se conservan dúas paredes. Non se pode precisar se toda esta construción formaría un conxunto unitario de varias dependencias, ao xeito das que están recreadas na entrada, mais entra dentro desta posibilidade. (foto dereita)

A continuación destas construcións atopamos outra peza salientábel: unha vivenda circular (conservada só pola metade) que presenta un lar bastante completo no interior, coa particularidade de conservar as lousas verticais que o fechan arredor, con pedras na base da lareira con claros indicios aínda de estar queimadas polo lume; esta é a lareira mellor conservada de todas as existentes no castro. Tamén significaremos a súa posición, non no centro da estancia, senón acaroado a unha das paredes, unha posición diferente ás vistas ata agora no noso percorrido. Se vos fixades con atención observaredes que esta vivenda circular está superposta a outra de planta máis cadrada escavada na propia rocha e na que se observan claramente os traballos de picado que se realizaron para practicar o rebaixe da pedra. Isto indícanos que esta vivenda circular é posterior á que estaba incrustada na rocha, incluso se pode ver ao redor da parede circular, polo exterior, un pequeno rebaixe de canalización das augas do tellado (ver galería de imaxes). Mais se vos fixades aínda outro pouco de atención decatarédesvos de que esta vivenda circular foi, á súa vez, ocupada pola consgtrución de planta cadrada que acabamos de describir no parágrafo anterior. (foto esquerda)

A seguinte construción que atopamos, xa na zona central do recinto actual, ten forma circular incompleta, mais destaca o pequeno posíbel pozo ou silo que alberga no seu interior. O chan desta edificación é a propia rocha sobre a que se levanta. Isto permítenos apreciar o traballo de adaptación ao terreo tan irregular (xa que está en pendente) e pedregoso desta zona. Unha característica urbanística que aínda hoxe é característica en moitas aldeas galegas, nas que podemos constatar como o ser humano adaptou as súas construcións ás características do terreo, aproveitando, ao mesmo tempo, as posibilidades que este lle ofrece para satisfacer ás súas necesidades e servizos. (foto dereita)

Nunha posición superior á anterior, temos outra vivenda circular incompleta que presenta como particular característica unha pequena lousa vertical no seu interior, pertencente aos restos do fogar que alí existiu. Observemos, ademais, como o extremo norte desta construción tería a súa continuidade sobre a rocha nai do chan. Considerando que o que temos ante nós son os alicerces desta vivenda, podemos dectarnos de como asentaban os seus muros sobre esta rocha. (foto esquerda)

A continuación, un pequeno muro recto, perpendicular ao noso percorrido, márcanos o inicio dun conxunto de vivendas cun especial interese. A primeira vivenda que atopamos ten planta cadrada e é bastante ampla. Está integrada completamente na irregularidade e as rochas do terreo. Polo seu interior, e a un nivel inferior ás paredes, discorre unha canle escavada na propia pedra base. Esta canalización puido servir para unha condución de augas, anterior, en todo caso, á construción destas vivendas baixo as que discorre. Dentro desta construción podemos observar tamén a existencia doutro fogar. O arqueólogo Hidalgo Cuñarro ten un estudo máis detallado na súa web Vigo Arqueológico na que no la describe coma a vivenda que posúe máis características romanas, tanto pola forma coma polos materiais atopados nela. No recanto sur recreouse un anaco do que sería o chan orixinal desta vivenda. (foto dereita)

Ao seu carón, e coa mesma disposición ca a anterior, atopamos outra vivenda cuadrangular toda ela percorrida por unha gran canalización que a atravesa dun extremo ao outro, continuación da canle da vivenda anterior e que pasa dunha á outra por debaixo dos muros dos alicerces. O panel de información situado neste lugar detalla con maior precisión a fasquía e funcionalidade desta canalización: «O seu trazado é sinuoso, quizais seguindo as vetas da rocha. Aprécianse aínda as marcas de pico utilizadas na súa escavación.» Aproveitando a forte pendente do terreo nesta zona, encontramos outra canle que cruza transversalmente a canalización que acabamos de describir. (foto esquerda)

Esta segunda canalización podemos seguila dende a parte superior da escavación ata perderse no límite do xacigo coa estrada, na parte inferior. A descrición que figura no panel de información completa as imaxes que ofrecemos aquí: «A esta segunda canle asócianse varias pías; unha delas aínda conserva rebaixes e buratos para o peche. Esta canle tamén está cortada por outras menores; algunha delas levaría auga ata pequenos pozos situados máis abaixo.» (foto dereita)

Como remate do paseo habilitado para a visita, podemos observar no extremo sur do recinto varias construcións circulares, unha delas completa, outra ao seu lado incompleta cun muro recto cerrándoa, e finalmente unha terceira, tamén incompleta, por estar cortada pola beirarrúa da estrada que pasa á beira do castro. (foto da esquerda)

Seguidamente, a nosa mirada centrarase nunha construción de paredes cadradas. Signifiquemos como detalle que os recantos interiores son redondeados e os exteriores son rectos. A súa construción adáptase ás irregularidades do terreo e está asentada sobre a rocha nai en pendente. Polo seu interior, aproveitando esta pendente, discorre a canalización transversal arriba descrita. Podemos apreciar con claridade as dúas pías e as pequenas canalizacións transversais que as conectan coa principal. (foto superior dereita)

A seguinte construción é, sen dúbida, a máis interesante e enigmática das conservadas no castro. Ten forma elíptica, con remate circular na cabeceira sur e fachada recta na cabeceira norte. É unha edificación alongada que se estreita na súa zona central. Está escavada e refundida na propia rocha base. Poden distinguirse varias divisións no seu interior. Na parte central aprécianse os elementos máis destacados que marcan as divisións interiores. Na cabeceira sur dexérgase con claridade o efecto de refundimento na rocha e varios buratos pequenos escavados na laxe do chan. (foto superior)

Na zona central, máis estreita, observamos as divisións que illan esta parte das dúas cabeceiras. A dependencia norte ten un remate recto, bastante irregular á vista dos restos conservados. (foto dereita)

A interpretación desta edificación achéganos á comparación con construcións chamadas «monumentos con forno» que existen en todo o espazo galaico: Briteiros en Portugal, Espasante en Cariño, Vilameá en Allariz. Descoñécese con seguridade a verdadeira utilización destes lugares. Por unha parte asócianse a dedicacións termais, mais tamén non falta quen os identifique como templos asociados a rituais vinculados co lume e a auga.

Desandando o noso camiño na observación destas contrucións da parte baixa do castro, a seguinte construción que atopamos cara ao norte é unha pequena vivenda de forma elíptica, completa no seu muro perimetral. A inclinación actual que observamos das súas paredes correspóndese coa pendente do terreo. (foto esquerda)

A continuación temos un interesante conxunto formado por dúas edificacións cadradas apegadas, unha delas bastante incompleta, xunto a outra circular situada nun nivel inferior da pendente. (foto dereita)

A esta última construción circular continúanlle outras dúas edificacións circulares máis, todas elas moi próximas ao cerrado inferior do xacigo. Nesta parte baixa do castro, as vivendas están nunha zona chaira, sen verse sometidas á traballosa adaptación á pendente do terreo das construcións anteriores. (foto esquerda)

Estado de conservación

A intervención e investimentos realizados nos últimos anos, que propiciaron a súa musealización, foron unha gran aposta cultural para a nosa cidade. As edificacións prospectadas realzan a visión do que foi a distribución urbanística deste asentamento castrexo. As vivendas construídas á entrada do recinto son un centro de interpretación idealizado do que era o típico conxunto de edificacións asociadas exsitentes nos nosos castros.

Pódese matizar máis ou menos a calidade da musealización, mais o estado de total abandono que presentaba ata a súa intervención non podía continuar por máis tempo. Por fin saíron á superficie de entre a maleza, o lixo e o vandalismo o valioso legado que a historia preservou para nós. agora podemos deleitarnos na análise e observación detallada de todos e cada un dos elementos desenterrados ata a actualidade.

Valoración final

Ante museos ao aire libre coma este, situados no propio lugar da historia, con todo tipo de detalles sobre as características e recreacións deste hábitat deben facernos sentir orgullo do noso patrimonio e das nosas raíces, xa que este castro é o máis importante e representativo do poboamento da idade de ferro dentro do noso municipio.

O castro de Vigo é un dos catro elementos arqueolóxicos que están en terreos municipais. Cada un destes elementos pertence, ademais, a un período histórico diferente: a mámoa neolítica “Casa dos Mouros” de Candeán, o conxunto rupestre da idade do bronce da Laxe en Sárdoma, e a vila romana de Toralla en Coruxo.

Este castro, xunto coa coa vila romana de Toralla presentaron unha serie de intervencións nos últimos anos que desenvocaron na súa musealización; hoxe en día xa son dous lugares de visitas arqueolóxicas en Vigo, que podemos destacar, sen lugar a dúbidas, entre os mellores de Galicia.

A mámoa de Candeán foi incluída na ruta das mámoas de Candeán, mais alí quedou, sen ningunha outra intervención municipal que traballe unha liña de posta en valor didáctica deste elemento patrimonial de control directo do concello.

Os petróglifos da Laxe foron salvados grazas a unha permuta urbanística no seu momento, mais tamén alí ficou abandonado dende entón.

Mais se nos fixamos un pouco, decatarémonos que estes catro elementos xuntos e sumados permitirían un paseo didáctico polos principais períodos históricos da antigüidade. Permitiría a creación de roteiros educativos, culturais, arqueolóxicos… Este é un castro moi incompleto aínda nas verdadeiras dimensións que debe posuír pola contorna de todo este monte central vigués. O día que se decida a continuar coa súa escavación teremos a nosa propia “casa dos antepasados” no corazón mesmo da cidade, para goce de todos nós, dos escolares que se acheguen a aprender a historia in situ e dos milleiros de visitantes que se moven por Vigo cada ano.

Máis información

Xosé Manuel Hidalgo Cuñarro: ten un excelente Blog sobre a nosa arqueoloxía.
Xosé Maneul Hidalgo Cuñarro, El bifaz paleolítico del Castro de Vigo, en Vigoarqueolóxico.
Fichas do catálogo do PXOM de Vigo (Tomo VI, fichas do catálogo).
Proxecto de musealización do castro de Vigo.