Situación

Este castro está situado á beira do mar, onde está agora enclavado o Museo do Mar, cunha parte do castro soterrado baixo o edificio e outra ao aire libre.

Descrición

Un claro exemplo de castro marítimo, cunha situación mesmo á beira do mar, sen evidencia de defensas semellantes ás dos castros do interior (murallas, fosos, terrapléns…). Conta en todo caso co mar como elemento defensivo cara ao norte e oeste, mais o resto do castro atópase en pendente dende unha parte máis elevada ata o mar.

Foi “descuberto” no ano 2001 a raíz das obras de reconversión do antigo matadoiro no actual Museo do Mar. Estas obras sacaron á luz un bo número de construcións que se introducían baixo os alicerces do edificio e se estendían ata o seu exterior, a parte máis visíbel e recuperada na actualidade.

As distintas estratificacións resultantes da escavación realizada amosou varios períodos identificábeis neste castro:

· Un asentamento moi antigo, como mínimo do s. VIII antes da nosa era, con evidencias de construcións circulares en materiais vexetais e palla-barro, xunto con materiais cerámicos e de bronce asociados a este período.

· A estratigrafía máis visíbel na actualidade desenvólvese a partir do século V a.e., con construcións en pedra, cunha continuidade que chegaría ata a o primeiro século da nosa era. A este longo período pertencen a maioría das construcións que observamos na superficie.
Profundando un pouco máis nas escavacións, os arqueólogos atoparon, dos primeiro momentos deste período, o altar de estilo púnico, de clara influencia fenicia, que hai dentro do recinto dunha das vivendas. Este altar consta na actualidade de tres pedras fincadas sobre unha superficie encaixada nunha estrutura cuadrangular. A vivenda que o arrodea é, en cambio, dun período posterior. Este altar xunto con numerosas pezas cerámicas, vinculadas á conserva en salmoira, atopadas nas prospeccións evidencian unha clara conexión cultural e económica co Mediterráneo que os arqueólogos comezan a destacar.

· A partir do século I da nosa era o castro foise abandonando. Xorden asentamentos romanos na súa contorna (vila romana de Punta Borralleiro, na praia do Cocho, e a vila romana do Fiunchal) e o castro é empregado como cemiterio para enterramentos de tipoloxía cristiá.

Estado de conservación

O aspecto máis salientábel a comentar é a ridícula parcela de castro que se nos permitiu conservar á vista. O castro ten unha clara continuidade cara ao interior do edificio do museo, mais tamén a ten aínda máis evidente cara ao mar. Mais o empeño de “urbanizar” a zona de contacto entre os dous edificios do museo coa creación dunha especie de praza intermedia imposibilitou calquera oportunidade de gozar hoxe en día cunha superficie moito maior.

A solución máis lóxica, atendendo á prioridade da conservación dun hábitat castrexo marítimo tan excepcional, sería a construción de pasarelas elevadas de comunicación entre os edificios, que permitirían ademais unha perfecta observación dos restos de construcións castrexas, evitando asemade o seu paulatina e incontrolada deterioración debido ao abusivo paso de persoas sobre os muros conservados e restaurados na actualidade.

O lamentábel da penosa solución á que se chegou foi a priorización dunha arquitectura moderna de firma sen saber facela convivir adecuadamente coa conservación doutro excepcional “museo do mar” situado precisamente debaixo dos seus alicerces.

Valoración final

Conservamos varios castros marítimos ou moi próximos ao mar en Vigo: o da Punta do Muíño en Alcabre, o da illa de Toralla, o Castro Castriño na curva de San Gregorio en Coia, e os do Monte da Guía e do Sino (A Riouxa) en Teis.

O arqueólogo Hidalgo Cuñarro considérao un dos tres castros máis antigos de Vigo, xunto co de Toralla e as Torres de Padín, en Teis, baseándose nos achados de cerámica e obxectos de bronce neles atopados, que os remontan ata o século VIII antes da nosa era. Nomeadamente, o de Alcabre presenta ademais un xacigo de 6 machados de bronce anteriores a este período sinalado.

Machados de bronce

Neste castro podemos sinalar, polo tanto, unha continuidade habitacional duns mil anos aproximadamente.

É moito o que aínda queda por escavar nel. O que podemos ver na actualidade é unha pequena parte da súa verdadeira dimensión. Descoñecemos completamente todo o que se oculta no subsolo do actual Museo do Mar. As escavacións rematan aos poucos metros baixo o edificio e poden verse a simple vista. É unha mágoa que non se continúe coa descuberta do moito que seguramente aínda nos agocha este asentamento castrexo, principalmente pola importancia da súa proximidade ao mar.

Hai exemplos de xacigos arqueolóxicos que se conservaron debaixo de construcións modernas sen demasiada complicación. Na rúa Rosalía de Castro, en pleno centro urbano está o Centro Arqueolóxico Salinae preparado para visitar as salinas romanas que se conservaron a raíz da construción do aparcadoiro.

Foi unha pena que a poucos metros desta salina se deixase desaparecer un excepcional cemiterio romano na rúa Hospital, descuberto co gallo da construción dun edificio. Hoxe algunhas das súas tumbas, xunto cos esqueletos intactos, algúns deles impresionantes, languidecen no limbo do esquecemento no faiado do museo de Castrelos envolveitos en plásticos.

No castro de Alcabre, o Museo do Mar tería –como xa ten- un atractivo engadido: a visita dunha exposición no espazo museístico, xunto coa visita subterránea dun hábitat castrexo.

Un museo sobre outro museo, xa que o castro nos permite coñecer a evolución histórica da influencia do mar na cultura castrexa, dende un posíbel primeiro asentamento do bronce no lugar, a posterior chegada fenicia a estas costas, ata a conquista romana, pasando pola cultura do marisqueo, a pesca e o emprego do sal que se desenvolveu ao longo de todos eses séculos. Moitos destes elementos de cohesión histórica están aínda agochados nos subsolos dos edificios do museo. Teremos a sorte de descubrilos algún día?

Máis información

Galería de imaxes

Alfredo González Ruibal, Xurxo Ayán Vila e Rafael Rodríguez
Martínez, Buscando a los púnicos en el Noroeste. Nuevas
aproximaciones a la presencia mediterránea en Galicia y el
norte de Portugal durante la Edad del Hierro, in VI Coloquio Internacional del Centro de Estudios Fenicios y Púnicos (Sevilla, 30 de sept, 1-2 de oct. de 2009).

Se queredes podedes coñecer a Rutas dos castros de Vigo e mesmo descargala para o voso navegador GPS.